Otyłość – dlaczego warto działać?

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), nadwaga i otyłość są określane jako nieprawidłowe i nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej, powyżej 25% masy ciała u mężczyzn oraz powyżej 30% u kobiet, które stanowi zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia [1]. Już 50 lat temu, WHO uznało otyłość za chorobę przewlekłą [2]. Ma to ogromne znaczenie dla pacjentów, którzy niejednokrotnie słyszą, że ich masa ciała to tylko efekt przejadania się i lenistwa, zamiast merytorycznych informacji i diagnostyki przyczyn. Takie podejście nasila problem, a pacjent poza nadmiernym bagażem tkanki tłuszczowej, dźwiga jeszcze swoje trudne emocje. W konsekwencji, osoby z otyłością często rezygnują z próby podjęcia leczenia i diety, a ich choroba się pogłębia.

Otyłość – jakie są przyczyny?

Należy uświadomić sobie, że u podłoża otyłości leżą różne przyczyny, takie jak:

• nadmierna podaż kalorii z pożywieniem,
• niedostateczny poziom aktywności fizycznej,
• niezdiagnozowane choroby.

Otyłość może wynikać z różnych zaburzeń i schorzeń związanych z gospodarką hormonalną, takich jak:

• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• zespół Cushinga,
• niedobór hormonu wzrostu,
• rzekoma niedoczynność przytarczyc,
• niedoczynność tarczycy, czy choroba Hashimoto.

Nadwadze i otyłości mogą sprzyjać wady rozwojowe, tętniaki, nowotwory, choroby podwzgórza i neuroinfekcje. Nadwaga czy otyłość może być również spowodowana występowaniem rzadkich zespołów uwarunkowanych genetycznie, a także przyjmowaniem niektórych środków farmakologicznych (np. pochodne fenotiazyny, leki przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe, beta-adrenolityczne), powodujących zaburzenia metabolizmu [2].

Dlaczego warto działać?

Konsekwencji otyłości jest wiele i mogą one być bardzo poważne. Osoby z otyłością są narażone w większym stopniu na wystąpienie nadciśnienia tętniczego i cukrzycy typu 2, niż osoby z prawidłową masą ciała. Otyłość sprzyja również schorzeniom układu sercowo-naczyniowego (m.in. miażdżycy, chorobie wieńcowej), co z kolei może prowadzić do niewydolności oddechowej i krążenia, zawału mięśnia sercowego lub udaru mózgu. Wśród otyłych odnotowuje się dużo przypadków zachorowań na niealkoholowe i alkoholowe stłuszczenie wątroby, zaburzenia układu kostno-szkieletowego (np. choroba zwyrodnieniowa stawów, osteoporoza) i nowotwory (np. nowotwór jelita grubego). Pacjenci z nadmierną masą ciała są bardziej narażeni na depresję oraz stany lękowe. W związku z tym nie należy bagatelizować problemu otyłości i jak najszybciej podjąć leczenie [2,3,4].

Diagnostyka otyłości

Podstawowa diagnostyka otyłości opiera się na przyjętym przez WHO wskaźniku BMI (ang. body mass index), czyli stosunku masy ciała do wzrostu, a także określeniu ilości tkanki tłuszczowej i jej lokalizacji [1]. Wskaźnik BMI oblicza się dzieląc masę ciała (kg) przez wzrost (m) podniesiony do kwadratu (BMI = masa rzeczywista [kg]/(wzrost [m])2).

Na występującą nadwagę wskazuje BMI 25-29,99 (kg/m2 ), natomiast na otyłość BMI ≥ 30 (kg/m2 ). Jednak ustalenie samego BMI może okazać się złudne w diagnostyce otyłości, ze względu na to, że niektóre osoby mają zwiększoną masę ciała w stosunku do wzrostu przez rozbudowaną masę mięśniową, a nie jak w przypadku otyłości, nadmierną ilość tkanki tłuszczowej. Z tego powodu wykorzystuje się także inny wskaźnik antropometryczny, jakim jest stosunek talia-biodra –  WHR (ang. waist-hip ratio). Określa on rozmieszczenie tkanki tłuszczowej oraz typ otyłości. Jeżeli WHR (obwód talii/obwód bioder) przekracza 0,8 u kobiet lub 0,9 u mężczyzn, mamy do czynienia z otyłością androidalną (brzuszną). Jednak obecnie, często w diagnostyce posiłkuje się analizą bioimpedancji elektrycznej (ang. bioelectric impedance analysis -BIA). Metoda BIA jest szybka, nieinwazyjna, tania i powtarzalna. Wykorzystuje zjawisko oporu elektrycznego różnych tkanek, przez które przepuszczany jest prąd o niskim natężeniu. Pomiaru dokonuje się za pomocą specjalistycznych analizatorów składu ciała. Wyniki uzyskane w badaniu pozwalają określić procentową zawartość masy tkanki tłuszczowej oraz masy tkanki beztłuszczowej, w tym mięśni i wody.

Jak leczyć otyłość?

Metody leczenia otyłości są różne, uzależnione od przyczyny, stopnia otyłości oraz ogólnego stanu zdrowia, w tym także chorób współistniejących. Jest to najczęściej proces długotrwały, którego podstawą jest uzyskanie ujemnego bilansu energetycznego (ilość energii przyjętej z pożywieniem < ilość energii wykorzystanej przez organizm) i zwiększenie aktywności fizycznej. Pozostałe metody terapii, takie jak psychoterapia, farmakoterapia, czy  leczenie chirurgiczne też są stosowane i pomagają uzyskać ujemny bilans energetyczny.

Początkowym celem, który ma za zadanie zapobiec wystąpieniu powikłań otyłości jest redukcja o 5-10% początkowej masy ciała, w ciągu 3-6 miesięcy. W kolejnym etapie, przez podobny okres należy utrzymać obniżoną masę ciała, przy jednoczesnym zachowaniu nowych nawyków żywieniowych, a następnie, jeżeli jest to wskazane – w kolejnym okresie zredukować masę ciała o 5–10% [4].
Ze względu na złożone i długotrwałe leczenie otyłości ważne jest interdyscyplinarne podejście i połączenie pracy z lekarzem, dietetykiem, psychoterapeutą lub psychiatrą, a nieraz również z fizjoterapeutą czy trenerem. Jest to bardzo ważne, zwłaszcza w przypadku, gdy pomimo zmniejszenia przyjmowanych kalorii wraz z pożywieniem, nie odnotowuje się redukcji masy ciała. Obok pracy nad dietą, zmianą stylu życia, zwiększeniem aktywności fizycznej, należy też zwrócić uwagę na parametry, które mogłyby wskazać na choroby przyczyniające się do utrzymywania otyłości lub wynikających z niej powikłań.  Z tego względu warto kontrolować wartości ciśnienia krwi, glukozy i insuliny, profilu lipidowego, prób wątrobowych (ALAT, ASPAT). Dodatkowo również można sprawdzić, czy problem nie tkwi także w jelitach, a dokładniej w dysbiozie mikrobioty jelitowej. Aby to sprawdzić, wykonuje się nieinwazyjne badanie mikrobioty jelit, w którym kompleksowej analizie poddawana jest próbka kału pacjenta – więcej o badaniu dowiesz się tutaj.

Mikrobiota jelitowa i badania nadwrażliwości pokarmowych

Badania naukowe dowodzą, że nieprawidłowa mikrobiota jelit może być czynnikiem sprzyjającym powstawaniu nadwagi i otyłości. Mikrobiota jelit stanowi główny składnik bariery jelitowej i odpowiedzialna jest za utrzymanie jej szczelności. Natomiast utrzymująca się dysbioza jelitowa przyczynia się do rozwoju zespołu jelita przesiąkliwego (ang. leaky gut syndrome) i powstawania nadwrażliwości pokarmowych opóźnionych IgG-zależnych. Skutkuje to ciągłym pobudzeniem układu immunologicznego przez alergeny pokarmowe, fragmenty bakteryjne (np. lipopolisacharyd) oraz permanentnym stanem zapalnym o niskim nasileniu w organizmie. Utrzymujący się stan zapalny w organizmie może z kolei prowadzić do powstania insulinooporności i przyczyniać się do rozwoju nadwagi i otyłości [5].
Możliwe jest ograniczenie tego stanu zapalnego poprzez eliminację z diety alergenów pokarmowych, wywołujących opóźnione reakcje IgG-zależne. W celu identyfikacji pokarmów, które powodują nadwrażliwość pokarmową, wykonuje się badanie ilości przeciwciał przeciwko alergenom pokarmowym w badaniu ImuPro. Na podstwie wyniku ustala się indywidualną dietę eliminacyjno-rotacyjną – więcej o badaniu ImuPro dowiesz się tutaj. Równolegle warto wykonać badanie określające stan mikrobioty jelit i zastosować celowaną probiotykoterapię, aby uszczelnić barierę jelitową oraz zapobiegać powstawaniu stanu zapalnego.

Dieta w leczeniu nadwagi lub otyłości

Szukasz pomocy w terapii nadwagi lub otyłości? Skorzystaj ze wsparcia naszych specjalistów.

Literatura

1. Dyba J., Surdacka A. Otyłość — epidemia XXI wieku. DENTAL FORUM/1/2019/XLVII 29-35.
2. Nackiewicz J., Baran Z. Otyłość jako globalna >epidemia< XXI wieku. PRACE NAUKOWE WSZIP, 2018,nr 46 (2): 77-90.
3. Springer M., Zaporowska-Stachowiak I., Hoffmann K., Markuszewski L., Bryl W. Otyłość – choroba kosztowna. Hygeia Public Health, 2019, 54(2): 88-91.
4. Bieńkowski P., Szulc A., Paszkowski T., Olszanecka-Glinianowicz M. Leczenie nadwagi i otyłości – kto, kiedy i jak? Interdyscyplinarne stanowisko Zespołu Ekspertów. Nutrition, Obesity & Metabolic Surgery, 2018; 5, 1: 1–10.
5. Pokrzywnicka P, Gumprecht J. Intestinal microbiota and its relationship with diabetes and obesity. Clin Diabetol 2016; 5, 5: 164–172.