Salmonella – diagnostyka, leczenie i profilaktyka

Salmonella – zaraźliwa, groźna bakteria, która często kojarzy nam się ze spożyciem surowego mięsa. Jest ona odpowiedzialna za szereg infekcji jelitowych i stanowi jedno z największych wyzwań dla współczesnego systemu bezpieczeństwa żywnościowego. Choć świadomość jej istnienia jest powszechna, wiele osób wciąż nie zdaje sobie sprawy z pełnego zakresu zagrożeń, które niesie za sobą zakażenie Salmonellą. Od nieprzyjemnych objawów takich jak gorączka, ból brzucha i biegunka, po poważne komplikacje zdrowotne. Zakażenie Salmonellą może być zagrożeniem zarówno dla dzieci, jak i dorosłych.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Co to jest Salmonella i co powoduje?
• Jak można zarazić się Salmonellą?
• Jakie są objawy Salmonelli i ewentualne powikłania?
• Jak zbadać czy ma się Salmonellę?
• Jak leczyć Salmonellę?
• Co robić, by nie zarazić się Salmonellą?

Może zainteresować Cię również: Najczęstsze przyczyny bólu brzucha i wzdęć u dorosłych.

Czym dokładnie jest Salmonella i dlaczego jest niebezpieczna?

Salmonella to rodzaj bakterii, będących pałeczkami Gram-ujemnymi z rodziny Enterobacteriacae. Zakażenie Salmonellą prowadzi do salmonellozy, czyli choroby powodowanej przez 2 gatunki: Salmonella enterica i Salmonella bongori.

Na ten moment wyróżniono ponad 2500 odmian bakterii Salmonella enterica (tzw. serotypy), które różnią się budową antygenową i pod kątem chorobotwórczości wśród ludzi oraz zwierząt. Główne odmiany to:

• Salmonella enteritidis, Salmonella typhimurim, Salmonella virchow i Salmonella hadar – najczęściej wywołują zapalenie jelita cienkiego i jelita grubego,
• Salmonella typhi – wywołuje dur brzuszny (zwany również tyfusem brzusznym),
• Salmonella paratyphi – wywołuje dury rzekome.

Salmonella – przyczyny zakażenia Salmonellą

Droga pokarmowa to najczęstszy sposób zarażeń bakterią Salmonella. Przyczyny zakażenia Salmonellą to zwykle spożycie produktów zanieczyszczonych kałem zwierząt, takich jak:

• woda,
• jaja,
• mięso (głownie drobiowe, ale świnie, krowy i konie również biorą udział w transmisji zakażenia).

Posiadanie w domu zwierząt jak psy, koty, gryzonie, gady i płazy również zwiększa ryzyko zakażenia Salmonellą. Do zatrucia może też dojść poprzez kontaktem z człowiekiem, który jest chory lub zakażony bakterią Salmonella – nosicielstwo (w tym bezobjawowe) jest więc również popularnym sposobem przenoszenia się pałeczki Salmonelli. Zatrucie Salmonellą jest też możliwe podczas przebywania w szpitalu lub domu opieki, drogą kontaktową lub powietrzną.

Warto też wspomnieć, że pałeczki Salmonelli mogą wystąpić w żywności przetworzonej na skutek zanieczyszczenia produktów podczas produkcji lub kontaktu ze skażonymi przedmiotami (np. deski, blaty kuchenne). Zdarzały się przypadki choroby salmonelloza na skutek spożycia czekoladowych pralin, wędlin czy gotowych kanapek.

Salmonella – objawy

Objawy zakażenia Salmonellą najczęściej dotyczą dolegliwości żołądkowo-jelitowych, które rozwijają się w okresie od 8 do 36 godzin i mogą trwa do kilku dni. Wiemy o możliwym zróżnicowanym przebiegu choroby, którą powoduje Salmonella – objawy, które najczęściej jednak występują to:

• gorączka,
• skurczowe bóle brzucha,
• wymioty,
• biegunka, wodniste stolce z domieszką krwi i śluzu.

Dur brzuszny spowodowany bakterią Salmonella typhi może (oprócz powyższych objawów zakażenia niedurowymi pałeczkami Salmonelli) powodować jeszcze bóle głowy, różyczkę durową (różowa wysypka na klatce piersiowej) oraz powiększenie wątroby i śledziony. W cięższych przypadkach może wystąpić również majaczenie i śpiączka. Dury rzekome (zakażenie Salmonella paratyphi) mają podobne objawy do duru brzusznego, ale charakteryzują się zwykle łagodniejszym przebiegiem.

Salmonelloza – powikłania

Salmonelloza jest bardziej niebezpieczna dla osób o obniżonej odporności, małych dzieci i osób starszych. Bakteria może wtedy przekroczyć barierę jelitową i dotrzeć do narządów wewnętrznych, wywołując zapalenie płuc, trzustki, dróg żółciowych, a nawet zapalenie mięśnia sercowego, mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych, czy kości.

Zakażenie Salmonellą może wystąpić w formie przewlekłej, gdzie przez kilka miesięcy występuje np. problem z rytmem wypróżnień. W niektórych przypadkach może nawet prowadzić do sepsy (tzw. posocznica) o bardzo ciężkim przebiegu. Jak w takim razie sprawdzić, czy nie mamy zakażenia Salmonellą w przypadku niepokojących objawów?

Salmonella – diagnostyka

Choć niezwykle ważne jest zapobieganie Salmonelli, to w przypadku wystąpienia objawów, wczesne wykrywanie zakażenia Salmonellą jest równie istotne, bo umożliwia jak najszybsze leczenie Salmonelli.

Dokładny wywiad i obraz kliniczny to podstawowe informacje do ustalenia diagnozy. Salmonella jednak może wywoływać objawy podobne do zakażenia innymi patogenami lub chorobami, więc sam obraz kliniczny nie jest wystarczający, aby salmonelloza została rozpoznana. W tym celu wykorzystuje się odpowiednie badania laboratoryjne, jak posiew kału, czy bardziej dokładna i szybsza – analiza molekularna patogenów jelitowych w kale. Choć posiew kału umożliwia hodowlę i identyfikację bakterii w nim obecnych, to wymaga dłuższego oczekiwania na oczekiwania na wynik i zwykle ukierunkowany jest na poszukiwanie konkretnej bakterii, co wydłuża proces diagnostyczny. Główną zaletą badana metodą molekularną real-time PCR jest jej szeroki zakres (jedna analiza, która ocenia od razu obecność 24 patogenów jelitowych) i szybkość wyniku (nawet tego samego dnia).

Możliwe jest również wykonanie badań serologicznych z krwi żylnej, które polegają na oznaczeniu wytworzonych w organizmie specyficznych przeciwciał dla bakterii Salmonelli, co pomaga ustalić, czy mieliśmy z nią kontakt. Diagnostyka duru brzusznego, tak jak salmonelloza, może być wykonana poprzez badania z krwi i kału, ale również z moczu. Wykonanie antybiogramu umożliwia sprawdzenie wrażliwości bakterii na różne antybiotyki, w celu dobrania skutecznej antybiotykoterapii.

Salmonella – leczenie

Najlepiej jest zapobiegać zarażeniu Salmonellą oraz zapobiec durowi. Natomiast jeśli już wystąpią objawy zakażenia Salmonellą to należy jak najszybciej udać się do lekarza. Leczenie Salmonelli wywołującej salmonellozę jest zwykle objawowe, gdyż salmonelloza ustępuje zwykle samoczynnie. Niezbędne jest uzupełnianie płynów i elektrolitów. O ewentualnym przyjmowaniu leków przeciwbakteryjnych decyduje lekarz.

Leczyć Salmonellę w postaci salmonellozy jest o wiele łatwiej niż dur brzuszny. Wynika to z rozwoju oporności bakterii Salmonella typhi na wiele antybiotyków. Obecnie w leczeniu duru zaleca się stosowanie antybiotyków z grupy fluorochinolonów. Nawet jeśli prawidłowo przebiega leczenie duru brzusznego, to i tak istnieje ryzyko zostania bezobjawowym nosicielem, od którego Salmonellą typhi mogą zarazić się inni.

Salmonella – profilaktyka

Aktualnie posiadamy już szeroką wiedzę jak oddziałuje na organizm Salmonella – zapobieganie zakażeniu jest dlatego niezwykle istotne. Przede wszystkim najważniejsza jest eliminacja czynników, przez które może dojść do zakażenia w warunkach domowych. Oto kilka wskazówek jak powinna wyglądać profilaktyka.

Salmonella – jak się przed nią ustrzec

• przede wszystkim odpowiednio gotuj mięso i nie spożywaj go na surowo lub niedogotowanego,
• dokładnie myj jajka przed użyciem podczas gotowania i unikaj spożywania ich na surowo,
• po kontakcie z surowym mięsem lub nieumytymi jajkami dokładnie myj ręce, aby nie roznosić pałeczki Salmonelli po innych przedmiotach (np. blaty, uchwyty szafek) i produktach,
• po pokrojeniu surowego mięsa od razu umyj dokładnie deskę i nóż, w razie potrzeby zdezynfekuj też blat kuchenny (nie używaj nieumytej deski lub noża do krojenia produktów, które spożyjesz na surowo, np. do sałatki),
• produkty łatwopsujące się przechowuj w lodówce (mięso i jaja najlepiej na jednej konkretnej półce),
• nie zamrażaj ponownie rozmrożonej już wcześniej żywności,
• kupuj żywność tylko ze sprawdzonych źródeł.

Pamiętaj, że Salmonellą możesz też zarazić się od osoby chorej, a więc warto zadbać o dezynfekcję przedmiotów i pomieszczeń, z którymi stykał się chory. Aby zapobiec durowi można rozważyć szczepienie ochronne, które ma największą skuteczność w zapobieganiu zachorowania.

Salmonella – badania, które warto wykonać

Gdy występują u Ciebie objawy choroby Salmonelli to możesz wykonać badanie Patogeny jelitowe – 24 gatunki (PCR). Jest to badanie, które umożliwia wykrywanie zakażenia Salmonellą, ale również innych wirusów, bakterii i pasożytów powodujących biegunki oraz stany zapalne żołądka i jelit. Warto pamiętać, że nie tylko pałeczki Salmonelli mogą wywoływać takie objawy, więc to badanie zapewni od razu kompleksową diagnostykę. Więcej o badaniu znajdziesz tutaj.

W profilaktyce zakażeń warto też zadbać o jelita i znajdujące się tam mikroorganizmy (tzw. mikrobiota jelitowa), odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie między innymi układu pokarmowego i odpornościowego. Zaburzona równowaga mikrobioty oaz obniżona odporność sprzyjają infekcjom i zakażeniom, a także mogą być przyczyną powikłań salmonellozy. W tym celu można wykonać badanie Mikrobiota jelit, które ocenia jej stan. Wynik zawiera propozycję probiotykoterapii dostosowanej do stanu mikrobioty jelitowej i wywiadu zdrowotnego. Indywidualnie dopasowana probiotykoterapia to klucz do wzmocnienia odporności organizmu i warto o niej pamiętać zwłaszcza po przejściu antybiotykoterapii. Więcej o roli mikrobioty i konsekwencjach jej zaburzeń przeczytasz tutaj.

Podsumowanie

Salmonelloza jest chorobą, na którą zapadają zarówno dorośli, jak i dzieci. Ryzyko zakażenia Salmonellą jest bardzo duże, a objawy choroby Salmonelli mogą być uciążliwe i wiązać się z dalszymi powikłaniami. Dlatego warto pamiętać, że zapobieganie Salmonelli jest niezwykle istotne i stosować wskazówki zalecane w jej profilaktyce.

Źródła:

Andrews J.R., Ryan E.T., 2015. Diagnostics for invasive Salmonella infections: Current challenges and future directions. Vaccine. 2015 Jun 19;33 Suppl 3(0 3):C8-15. doi: 10.1016/j.vaccine.2015.02.030. Epub 2015 Apr 30. PMID: 25937611; PMCID: PMC4469564.

Crump J.A., Sjölund-Karlsson M., Gordon M.A., Parry C.M., 2015. Epidemiology, Clinical Presentation, Laboratory Diagnosis, Antimicrobial Resistance, and Antimicrobial Management of Invasive Salmonella Infections. Clin Microbiol Rev. 2015 Oct;28(4):901-37. doi: 10.1128/CMR.00002-15. PMID: 26180063; PMCID: PMC4503790.

Kwit R., Zając M., Skarżyńska M., Lalak A., Śmiałowska-Węglińska A., Pasim P., Wasyl D., 2023. Występowanie Salmonella w środowisku. Med. Weter, 79(6), 261-267.

Nowakowska A., Demkow U., Podsiadły E., 2021. Zakażenia przewodu pokarmowego w XXI wieku w Polsce i na świecie. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 75(1), 48-57.

Szpura K., Myszkowska-Torz A., Mazur-Melewska K., Pietrow B., Pęczak Z., Służewski W. Figlerowicz M., 2018. Zakażenie pałeczką Salmonella enterica u dzieci. Pediatria Polska, 93(2), 153-158.