Dieta w SIBO – jak powinna wyglądać?

SIBO czyli zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego (ang. Small Intestinal Bacterial Overgrowth) to choroba charakteryzująca się znacznym wzrostem liczebności bakterii (do ponad 10⁵ jtk/g) lub pojawieniem w jelicie cienkim nietypowych bakterii, normalnie bytujących w jelicie grubym. Objawy SIBO są dość niespecyficzne, obejmują m.in.: ból brzucha, wzdęcia, odbijanie, niestrawność, bóle głowy, zmęczenie. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, zapraszamy tutaj.

Spis treści

1. Diagnostyka SIBO
2. Co jeść przed badaniem SIBO?
3. Dlaczego dieta odgrywa kluczową rolę w leczeniu SIBO?
4. Podstawowe zasady diety przy SIBO
5. Dieta low-FODMAP a SIBO
6. Przykładowe posiłki w diecie low FODMAP
7. Znaczenie probiotyków i prebiotyków
8. Podsumowanie

Diagnostyka SIBO

Objawy SIBO mogą współwystępować i różnić się częstotliwością, czasem trwania i ciężkością [1]. Dodatkowo często mylone są z objawami przypisywanymi do zespołu jelita nadwrażliwego (IBS – ang. Irritable Bowel Syndrome). Z tego względu diagnoza SIBO bywa trudna. Charakterystyczne w przebiegu SIBO jest nasilenie objawów po spożyciu: kiszonek, probiotyków, prebiotyków, surowych warzyw i owoców. Osoby z podejrzeniem SIBO powinny być pod opieką lekarza – internisty, gastrologa, gastroenterologa, który zaleci wykonanie odpowiednich badań i w razie potrzeby podejmie leczenie. Odpowiednia diagnostyka w kierunku SIBO stanowi podstawę do postawienia diagnozy i włączenia właściwego leczenia. Najczęściej stosowanymi nieinwazyjnymi badaniami diagnostycznymi w kierunku SIBO są testy oddechowe: wodorowy test oddechowy lub wodorowo-metanowy test oddechowy.  W Instytucie Mikroekologii w Poznaniu możesz wykonać wodorowo-metanowy test oddechowy stacjonarnie lub bez wychodzenia z domu po samodzielnym pobraniu materiału do badania. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat badania w kierunku SIBO, sprawdź tutaj.

Przygotowanie do badania w kierunku SIBO – co jeść przed badaniem SIBO?

Odpowiednie przygotowanie do badania to podstawa do poprawnego przeprowadzenia testu i otrzymania wiarygodnego wyniku.  W tym celu należy zaprzestać stosowania niektórych leków, a także zastosować odpowiednią dietę dzień przed badaniem. Powinna to być dieta lekkostrawna z ograniczeniem błonnika pokarmowego, oparta na chudym mięsie, rybach, jajach, białym ryżu i pieczywie, z minimalną ilością owoców i warzyw. Natomiast 14 godzin przed badaniem należy być na czczo. Więcej informacji na temat przygotowania do badania w kierunku SIBO i diety przed SIBO znajdziesz tutaj.

Terapia SIBO – Dlaczego dieta odgrywa kluczową rolę w leczeniu SIBO?

Po zdiagnozowaniu SIBO, bardzo ważne jest leczenie. Zwykle leczenie SIBO polega na celowanej antybiotykoterapii zaleconej i prowadzonej pod kontrolą lekarza oraz zastosowaniu odpowiedniej diety i suplementacji probiotykami, a w niektórych przypadkach witamin i składników mineralnych. Każdy z tych elementów terapii jest istotny dla powodzenia całego procesu terapeutycznego i wyeliminowania objawów SIBO. Dieta w SIBO pomaga zniwelować pozostałe objawy i stanowi zabezpieczenie przed ponownym rozwojem bakterii.

Podstawowe zasady diety przy SIBO

Celem diety przy SIBO jest wyeliminowanie produktów stanowiących pożywkę dla bakterii. Są to produkty o wysokiej zawartości węglowodanów fermentujących (FODMAP, z ang. Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols). W związku z tym, standardowo w terapii SIBO, poleca się przejście na dietę low FODMAP. W diecie tej bardzo ważna jest świadomość, że jest ona czasowa i po eliminacji produktów z wysoką zawartością FODMAP, należy przejść do prowokacji wcześniej eliminowanych produktów. Taka prowokacja związana jest ze stopniowym, pojedynczym wprowadzaniem eliminowanych produktów. Umożliwia to obserwowanie reakcji organizmu oraz stopniowe wprowadzanie bezpiecznych produktów do diety.

Jest to dość restrykcyjny model prowadzenia diety, w którym pomimo wielu ograniczeń należy dążyć do zbilansowania diety i zawartość odpowiedniej ilości białka, tłuszczu i węglowodanów, w tym również błonnika pokarmowego. Ważną rolę odgrywają w takiej diecie dobre źródła białka, czyli chude mięso, ryby, nabiał bez laktozy, jaja oraz odpowiednie źródła tłuszczu. Polecane są tutaj przede wszystkim oleje roślinne, w tym rzepakowy, oliwa z oliwek olej z wiesiołka, nasiona i orzechy (oprócz orzechów nerkowca i pistacji). Gdyż stanowią główne źródło odżywienia organizmu w tym energetyczne i budulcowe, a w przypadku SIBO jest to kluczowe dla regeneracji organizmu.

Dieta low-FODMAP a SIBO

Dieta low FODMAP została stworzona przez australijski Monash University. Charakteryzuje się małą zawartością fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli. Dieta ta jest polecana w SIBO, ze względu na znaczną redukcję substratów stanowiących odżywienie dla bakterii zasiedlających jelito cienkie, a tym samym redukcję nieprzyjemnych objawów.

FODMAP to akronim pochodzący od słów:
F – Fermentable,
O – Oligosaccharides,
D – Disaccharides,
M – Monosaccharides,
A – And,
P – Polyols,

czyli „Fermentujące Oligo- Di- i Monosacharydy oraz Poliole. To grupa krótkołańcuchowych węglowodanów, słabo wchłanialnych i szybko fermentujących, o wysokim ciśnieniu osmotycznym. Zalicza się do nich:

• fruktozę – owoce, miód, słodycze,
• laktozę – produkty mleczne,
• fruktany – pszenica, czosnek, cebula,
• galaktany – rośliny strączkowe,
• poliole – ksylitol, mannitol, erytrytol.

W przypadku osób z problemami jelitowymi, takie jak SIBO czy IBS, produkty bogate w FODMAP mogą przyczyniać się do zwiększania dolegliwości. Wynika to z tego, że przechodzą one do jelita w formie niezmienionej. Właściwości osmotyczne tych produktów mogą powodować zwiększenie wchłaniania wody w jelicie cienkim. To może skutkować rozciągnięciem ściany jelit i objawiać się bólem brzucha, uczuciem przelewania czy też biegunkami. Należy podkreślić, że  krótkołańcuchowe węglowodany są fermentowane przez bakterie. Nadmierna liczebność i aktywność  bakterii u osób z SIBO prowadzi do wytwarzania nadmiernej ilość gazów wywołując ból, dyskomfort oraz wzdęcia.

Dieta low FODMAP składa się z 3 etapów:

1. Etap I:  Dieta eliminacyjna – low FODMAP

• czas trwania: 2-6 tygodni
• wykluczenie lub znaczne ograniczenie produktów o wysokiej zawartości FODMAP i zastąpienie ich produktami o niskiej zawartości FODMAP (patrz tabela nr 1)

Tabela 1. Zawartość FODMAP w produktach spożywczych. [4]

2. Etap II: Ponowne wprowadzenie produktów zawierających FODMAP

• czas trwania: 8-12 tygodni
• stopniowe włączanie do diety wcześniej eliminowanych produktów

Etap bardzo ważny i wymagający sporej dyscypliny. Najlepiej wprowadzać jeden produkt co 3 dni i monitorować ewentualnie pojawiające się objawy. Do tego przydatne  jest prowadzenie dzienniczka, w którym zapisuje się swoje objawy i samopoczucie. W przypadku wcześniejszej bardzo restrykcyjnej eliminacji, w tym etapie warto wziąć pod uwagę kilka wskazówek:

• Podczas wprowadzania produktów, najlepiej wybieraj produkt zawierający jeden rodzaj FODMAP. Przykładowo, chcąc wprowadzić fruktozę wykorzystaj miód, zamiast owoców. Owoce zawierają bowiem również duże ilości innych FODMAP oprócz fruktozy. Dla ułatwienia warto skorzystać z dostępnych, bezpłatnych aplikacji dedykowanych diecie low FODMAP.
• Wprowadzaj grupy produktów pojedynczo i testuj po kolei. Jeśli po wprowadzeniu produktów z dużą zawartością fruktozy nie doszło do ujawnienia objawów to na czas testowania kolejnych grup FODMAP i tak wyklucz produkty zawierające duże ilości  fruktozy.
• Wprowadzane produkty testuj pod kątem ilościowym. Warto rozpocząć od niewielkich ilości i po dobrej reakcji organizmu zwiększać ilość, aby sprawdzić jak organizm reaguje na większe porcje produktu. Często zdarza się, że mleko zawierające dużą ilość laktozy nie będzie tolerowane, natomiast plaster sera już tak, ponieważ zawiera on mniejszą ilość laktozy. Dlatego też warto mieć na uwadze, że dawka i rodzaj produktu mają dość spore znaczenie.

3. Etap III:  Personalizacja diety

• stworzenie indywidualnej diety, zawierającej dobrze tolerowane produkty FODMAP

Celem tego etapu jest stworzenie indywidualnej diety z jak najmniejszymi ograniczeniami, której stosowanie jest możliwe przez dłuższy czas. W tym etapie dieta powinna zawierać wszystkie produkty, które zostały przetestowane i zidentyfikowane jako te, które nie powodują dolegliwości. Natomiast produkty, które powodowały dolegliwości, można ponownie kolejno wprowadzać do jadłospisu w niewielkich ilościach, aby sprawdzić czy zmieniła się tolerancja na te produkty.

Przykładowe posiłki w diecie low FODMAP

Wprowadzenie eliminacji często wiąże się z brakiem pomysłów na posiłki, a co dalej idzie z nadmierną eliminacją i głodówką, dlatego warto przed rozpoczęciem diety zaznajomić się z możliwościami przygotowywania posiłków z różnych poradników, czy tez stron internetowych lub z pomocą dietetyka.

Owsianka z owocami i nasionami chia

Składniki:

• Płatki owsiane
• Napój migdałowy
• Kiwi
• Truskawki
• Maliny
• Nasiona chia
• Masło orzechowe

Przygotowanie:

Płatki ugotować na napoju roślinnym, następnie dodać nasiona chia i wymieszać. Odstawić. W tym czasie obrać kiwi i pokroić razem z truskawkami, dodać do owsianki. Na wierch wyłożyć maliny i polać masłem orzechowym.

Pierś z kurczaka w papirusie z ryżem i gotowanymi warzywami

Składniki:

• Mięso z piersi kurczaka
• Ryż basmati
• Fasolka szparagowa
• Marchew
• Olej rzepakowy
• Sól, pieprz, mielona słodka papryka, zioła prowansalskie

Przygotowanie:

Mięso lekko rozbić, natrzeć olejem wymieszanym z przyprawami. Zawinąć w papier do pieczenia i usmażyć na suchej, rozgrzanej patelni. Warzywa ugotować w lekko osolonej wodzie do miękkości. Ryż ugotować według wskazówek na opakowaniu.

Koktajl warzywno-owocowy

Składniki:

• Szpinak
• Ananas
• Kiwi
• Pomarańcza
• Napój migdałowy
• Otręby gryczane
• Orzechy włoskie

Przygotowanie:

Owoce obrać, pokroić w mniejsze części i zblendować wszystko razem.

Kanapki z jajkiem i szynką

Składniki:

• Pieczywo gryczane
• Jaja kurze
• Szynka z indyka
• Pomidor
• Roszponka

Przygotowanie:

Jajka ugotować na twardo, ostudź i obierz ze skorupki, pokrój w plasterki. Pomidora, pokrój w plastry. Na pieczywie ułożyć roszponkę, szynkę, pokrojone jajko oraz pomidora.

Znaczenie probiotyków i prebiotyków

Probiotyki i prebiotyki odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu układu pokarmowego, wpływając na równowagę mikrobioty jelitowej. Probiotyki to żywe kultury bakterii, które wspierają zdrowie jelit, podczas gdy prebiotyki stanowią pożywkę dla korzystnych mikroorganizmów, sprzyjając ich namnażaniu.

W przypadku osób z problemami jelitowymi, takimi jak SIBO, ich stosowanie wymaga jednak szczególnej uwagi. W kontekście SIBO stosowanie probiotyków jest kwestią dyskusyjną. Pacjenci z SIBO zwłaszcza przed leczeniem, nie powinni przyjmować probiotyków zawierających bakterie z rodzaju Lactobacillus. Mogą one nasilać objawy. W takich przypadkach konieczna jest ostrożność i indywidualne podejście. Zamiast klasycznych probiotyków, częsciej zaleca się preparaty jednoszczepowe.

Jakie szczepy bakterii mogą być pomocne w SIBO? Niektóre szczepy bakterii mogą wspierać walkę z SIBO, ograniczając rozrost niekorzystnych mikroorganizmów i poprawiając funkcje trawienne. Szczególnie korzystne mogą być Saccharomyces boulardii – drożdże probiotyczne, które nie kolonizują jelit, ale wspierają ich zdrowie i redukują objawy dysbiozy.

Podobna sytuacja jest w przypadku prebiotyki, mimo swoich korzystnych właściwości, mogą powodować nasilenie objawów SIBO, ponieważ stanowią pożywkę dla bakterii znajdujących się w jelicie cienkim. W związku z tym, osoby cierpiące na SIBO powinny unikać fermentujących węglowodanów, takich jak fruktooligosacharydy (FOS) i inulina, znajdujących się w cebuli, czosnku czy niektórych owocach. W SIBO bezpiecznym błonnikiem pokarmowym będącym prebiotykiem jest arabinogalaktan pozyskiwany z drzewa modrzewiowego oraz hydrolizowana guma guar. Nie stanowią pożywki dla bakterii zasiedlających jelito cienkie, ale stanowią odżywienie dla mikrobioty prozdrowotnej jelita grubego i reguluje pracę jelit.

Podsumowanie

• Stosując dietę low FODMAP trzeba pamiętać, że jest to dieta czasowa. W szczególności pierwszy etap nie powinien trwać dłużej niż 6 tygodni, aby nie doprowadzić do niedoborów żywieniowych. Dodatkowo należy pamiętać, że krótkołańcuchowe węglowodany to prebiotyki, czyli pożywienie dla bytujących w jelitach bakterii. Prebiotyki wspierają nie tylko bakterie chorobotwórcze, ale także bakterie prozdrowotne, które w odpowiedniej ilości korzystnie wpływają na funkcjonowanie jelit i całego organizmu.
• Należy podkreślić, że najczęściej w przypadku SIBO dieta powinna być bardzo spersonalizowana. Musi opierać się o eliminację przede wszystkim produktów, które stanowią źródło dolegliwości. Oznacza to, że nie każdy produkt podany w wytycznych diety low FODMAP czy innej diety musi być restrykcyjnie usunięty z jadłospisu. Dodatkowo warto rozważyć indywidualizację diety w oparciu o badanie nadwrażliwości pokarmowych ImuPro.
• Do diety w SIBO trzeba podejść bardzo racjonalnie, tak aby nie doprowadzić do niedoborów, a do zminimalizowania objawów. W tym celu warto skontaktować się z dietetykiem, który wytłumaczy jak postępować, a przede wszystkim zacząć zmianę nawyków żywieniowych. W Instytucie Mikroekologii w Poznaniu, możesz umówić się na indywidualną konsultację z dietetykiem stacjonarnie lub online.
• W terapii SIBO istotne jest holistyczne podejście do problemu i ustalenie przyczyny występowania przerostów w jelicie cienkim, aby skutecznie pozbyć się dolegliwości. Dlatego ważne jest wsparcie lekarza, który zapewnia holistyczną opiekę i specjalizuje się w SIBO. W Instytucie Mikroekologii zapewniamy takie podejście i możesz umówić się na konsultację z internistą.

Źródła

1. Rao SSC, Bhagatwala J. Small Intestinal Bacterial Overgrowth: Clinical Features and Therapeutic Management. Clin Transl Gastroenterol. 2019 Oct;10(10):e00078. doi: 10.14309/ctg.0000000000000078.
2. Gulbicka P, Grzymisławski M. Wzdęcia brzucha – najczęstsze przyczyny i postępowanie. Zdr. Publ. 2016, 6, 1, 69–76.
3. Gąsiorowska J, Czerwionka-Szaflarska M. Zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego a zespół jelita nadwrażliwego. Prz Gastroenterol    2013;  8 (3): 165-171.
4. https://ncez.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-pokarmowego/dieta-fodmap—zasady-i-zastosowanie
5. Souzaa GN, Draghib PF, Yonamine GH.ORAL AND ENTERAL NUTRITION THERAPY IN INFLAMMATORY BOWEL DISEASES AMONG THE PEDIATRIC POPULATION: A LITERATURE REVIEW. Rev Paul Pediatr. 2020;38:e2019032