Kolonoskopia – profilaktyka raka jelita grubego
12.02.2025
Według dostępnych danych wśród nowotworów złośliwych zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Nowotworów w 2021 roku w Polsce, aż 11,9% u mężczyzn i 9,2% u kobiet stanowiły nowotwory jelita grubego. Wśród nich najczęstszy był nowotwór złośliwy okrężnicy i dotyczył on 5 607 mężczyzn oraz 4 990 kobiet. Na wszystkie nowotwory jelita grubego w 2021 roku w Polsce zmarło łącznie 6 570 mężczyzn i 5 022 kobiet. Jak możemy zauważyć jest to powszechny problem, a prognozy zachorowalności i umieralności w Polsce, które zostały opracowane do 2025 roku, wskazują, ze problem będzie dalej narastał. Zwłaszcza wśród mężczyzn powyżej 45 roku życia, a najbardziej narażeni są mężczyźni powyżej 65 roku życia. Nowotwór jelita grubego może też dotykać młodych ludzi, dlatego profilaktyka raka jelita grubego jest bardzo ważna dla zachowania zdrowia niezależnie od wieku. Wśród badań przesiewowych raka jelita wyróżnia się badanie kolonoskopowe, które umożliwia wczesne wykrycie choroby, a nieinwazyjną alternatywą jest badanie M2-PK i krwi utajonej w kale.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Czym jest rak jelita grubego?
- Jak siÄ™ objawia i jakie sÄ… przyczyny raka jelita grubego?
- Czym jest kolonoskopia i na czym polega?
- Komu przysługuje bezpłatna kolonoskopia?
- Czym jest Polski Program Badań Przesiewowych?
- Jak zapobiegać nowotworom jelita grubego?
Może zainteresować Cię również: Kolonoskopia a mikrobiota jelitowa
Czym jest rak jelita grubego?
Rak jelita grubego należy do inwazyjnych i złośliwych nowotworów. Należy do najczęściej występujących nowotworów złośliwych i znajduje się na 3 miejscu wśród zachorowań w 2021 roku. U mężczyzn wyprzedzają go tylko nowotwory złośliwe gruczołu krokowego i płuc, a u kobiet nowotwory złośliwe piersi i płuc. Nowotwory jelita grubego możemy podzielić w zależności od umiejscowienia i są to:
- nowotwór okrężnicy,
- nowotwór zgięcia esiczo-odbytniczego,
- nowotwór odbytnicy,
- nowotwór odbytu.
Do rozwoju nowotworu jelita grubego dochodzi na skutek wystąpienia mutacji (czyli zmiany genetycznej) w komórkach nabłonkowych jelita grubego. Zaistniała mutacja zostaje przekazywana komórkom potomnym, które zaczynają się namnażać w niekontrolowany sposób.
Aż 70% nowotworów jelita grubego rozwija się z wcześniej powstałych polipów gruczolakowych jelita grubego. Polipy jelita grubego to zmiany wychodzące z błony śluzowej jelita tzw. wyrostki. Polipy jelita grubego są różnego rodzaju, a postać gruczolakowa najczęściej dotyka osób dorosłych. Polipy gruczolakowe są łagodnym nowotworem jelita grubego, ale mogą przejść w postać złośliwą. Stanem przedrakowym tzw. dysplazją jest już sytuacja, w której przekształceniu ulega prawidłowy nabłonek błony śluzowej. Szczególnie istotne jest to, że polipom często nie towarzyszą żadne objawy raka jelita, a transformacja zmiany z niezłośliwej w złośliwą może trwać nawet 10 lat. Dlatego bardzo ważnej jest profilaktyczne poddawanie się kolonoskopii i innym badaniom w celu wczesnego wykrywania raka.
Rak jelita grubego – jakie sÄ… objawy i przyczyny?
Rozwój raka jelita grubego na początku jest zwykle bezobjawowy. Objawy kliniczne raka jelita grubego pojawią zwykle dosyć późno i mogą być niecharakterystyczne. Do charakterystycznych objawów klinicznych raka jelita grubego należą:
- bóle brzucha i wzdęcia,
- problemy z wypróżnianiem, zmiana częstości wypróżnień,
- krew w stolcu,
- spadek masy ciała,
- niedokrwistość,
- osłabienie.
Rodzaj i nasilenie objawów raka jelita grubego zależy zwykle od miejsca, w którym znajduje się guz oraz stopnia zaawansowania nowotworu. Jeśli guz występuje po prawej stronie jelita to często spotykany jest niespecyficzny ból po prawej stronie brzucha, a także może pojawić się ciemna krew w stolcu i niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza. Jeśli guz jest z lewej strony jelita to często występuje świeża krew w stolcu, zmiany rytmu wypróżnień oraz bóle kolkowe, nudności i wymioty, wzdęcia. W przypadku nowotworu odbytnicy często występuje między innymi bolesne oddawanie stolca, uczucie niepełnego wypróżnienia, jawne krwawienie, a kształt stolca jest zwykle zwężony. Brak apetytu i duże osłabienie może świadczyć już o obecności przerzutów odległych.
Na rozwój raka jelita grubego mają wpływ nie tylko predyspozycje genetyczne, ale również to jak się odżywiamy i jaki styl życia prowadzimy.
Główne czynniki ryzyka zachorowania na nowotwór jelita grubego to:
- polipy jelita grubego,
- choroby zapalne jelit np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna,
- wiek 50-65 lat i powyżej,
- historia raka jelita grubego w rodzinie i predyspozycje genetyczne np. zespół Lyncha – dziedziczny rak jelita grubego zwiÄ…zany z mutacjÄ… konkretnych genów,
- niewłaściwa dieta, bogata w produkty wysokoprzetworzone, czerwone mięso, nasycone tłuszcze oraz zbyt małe spożycie wapnia,
- brak aktywności fizycznej,
- palenie papierosów,
- spożywanie alkoholu,
- cukrzyca lub insulinooporność,
- otyłość.
Czym jest kolonoskopia i na czym polega?
Do wczesnego wykrywania raka służą badania fizykalne jak badanie per rectum (badanie odbytnicy palcem) i badania endoskopowe, w tym badanie kolonoskopowe. Badania endoskopowe polegają na wprowadzeniu do wnętrza badanej osoby endoskopu, czyli specjalnego urządzenia z kamerą, przez naturalne otwory ciała (np. jamę ustną, odbyt). Pozwala to lekarzowi zobrazować kondycję tkanek i jam ciała, a w razie potrzeby, umożliwia również drobne interwencje, czy pobranie wycinków, a następnie ich badanie histopatologiczne.
Podczas badania kolonoskopii jelito grube jest oglÄ…dane od Å›rodka za pomocÄ… miÄ™kkiej i giÄ™tkiej rurki, wprowadzonej przez odbyt do oczyszczonego jelita. Kolonoskopowe badanie pozwala na skontrolowanie jelita, wczesne wykrycie guza i pobranie wycinków z nacieku nowotworowego (tzw. biopsja). Umożliwia to nastÄ™pnie badanie histopatologiczne, czyli dokÅ‚adnÄ… ocenÄ™ pobranej tkanki pod mikroskopem i diagnozÄ™ nowotworu jelita lub ustalenie innego rozpoznania przez lekarza. Podczas kolonoskopii mogÄ… też bezboleÅ›nie zostać usuniÄ™te polipy jelita grubego, jeÅ›li zostanÄ… stwierdzone podczas tego badania. Badanie kolonoskopowe, choć inwazyjne, daje lekarzowi szereg możliwoÅ›ci diagnostycznych i terapeutycznych jednoczeÅ›nie. Kolonoskopia jest najpopularniejsza wÅ›ród badaÅ„ przesiewowych jelita grubego i zÅ‚otym standardem diagnostyki chorób ukÅ‚adu pokarmowego. Badanie kolonoskopowe można wykonać w znieczuleniu – do wyboru jest znieczulenie miejscowe (żel znieczulajÄ…cy) lub znieczulenie ogólne.
Przesiewowe badania raka jelita jak badanie kolonoskopowe pomagają w ustaleniu przez lekarza, czy należy poszerzyć diagnostykę o dalsze badania obrazowe, jak USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny czy badanie radiologiczne jelita grubego.
W celu diagnostyki raka jelita grubego można również wykonać badania laboratoryjne oraz nieinwazyjne badanie krwi utajonej w kale i oznaczenie M2-PK, czyli enzymu powstającego podczas szybkiego namnażania się komórek w procesie nowotworzenia. Badanie to nie zastępuje kolonoskopii, ale pozwala wstępnie ocenić występowanie stanu zapalnego, polipów i raka w jelicie grubym i ustalić, czy niezbędne jest udanie się do specjalisty w celu poszerzenia diagnostyki.
Przesiewowa, nieinwazyjna diagnostyka stanu zapalnego, raka i polipów jelita grubego o wysokiej czułości. Dedykowana dla osób powyżej 50 r.ż., z otyłością i nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi, krwią w kale oraz rakiem jelita grubego i polipami w rodzinie.
Pakiet dla osób z dolegliwoÅ›ciami ze strony ukÅ‚adu pokarmowego. Obejmuje kompleksowÄ… diagnostykÄ™ mikrobioty i markerów jelit oraz nadwrażliwoÅ›ci, alergii i celiakii, a takÅ
BezpÅ‚atna kolonoskopia – komu przysÅ‚uguje? Czym jest Polski Program BadaÅ„ Przesiewowych?
Program Badań Przesiewowych (PBP) funkcjonuje w Polsce od 2000 roku i jest to program profilaktyczny, dzięki któremu można wykonać bezpłatną kolonoskopię. Program przesiewowy obejmuje:
- badanie kolonoskopowe,
- pobranie wycinków z nacieku nowotworowego,
- usunięcie polipów,
- poddanie wszystkich wycinków i polipów ocenie (badanie histopatologiczne)
- przekazanie zaleceń.
Bezpłatna kolonoskopia przysługuje osobom:
- w wieku 50-65 lat bez objawów raka jelita grubego,
- w wieku 40-49 lat, jeśli nowotwór jelita grubego był już zdiagnozowany wśród krewnych.
Osoby spełniające te kryteria mogą wykonać bezpłatną kolonoskopię w ramach Programu Badań Przesiewowych, o ile nie wykonały jej już w ciągu ostatnich 10 lat.
Jak zapobiegać nowotworom jelita grubego?
Chcąc zapobiegać nowotworom jelita grubego, należy zwrócić uwagę na czynniki rozwoju raka jelita grubego, takie jak styl życia i dieta. Jak wygląda właściwa prewencja raka jelita? Oto kilka wskazówek:
- Ogranicz spożycie czerwonego mięsa, w tym wysokoprzetworzonego. Jak podają badania naukowe, codzienne spożywanie czerwonego mięsa aż trzy krotnie zwiększa ryzyko rozwoju raka jelita grubego.
- Spożywaj duże ilości świeżych warzyw i owoców. Codzienne spożycie warzyw i owoców zmniejsza ryzyko rozwoju raka jelita grubego aż o 50%. Są one bogate w błonnik pokarmowy oraz antyoksydanty, czyli substancje wychwytujące w organizmie wolne rodniki. Nadmiar wolnych rodników w organizmie (określany jest stresem oksydacyjnym) sprzyja rozwojowi chorób nowotworowych. Z kolei błonnik pokarmowy poprawia perystaltykę jelit, zwiększa objętość stolca, obniża jego pH oraz odżywia i wspiera prozdrowotne bakterie występujące w mikrobiocie jelitowej. Źródłem błonnika pokarmowego są też pełnoziarniste produkty zbożowe.
- Zadbaj o prawidÅ‚owÄ… masÄ™ ciaÅ‚a i regularnÄ… aktywność fizycznÄ…. Nadwaga i otyÅ‚ość sprzyjajÄ… rozwojowi nowotworu jelita grubego – BMI > 30 kg/m2 zwiÄ™ksza ryzyko o 50-100% w porównaniu do osób o prawidÅ‚owej masie ciaÅ‚a.
- Nie pal papierosów. Substancje zawarte w dymie tytoniowym są rakotwórcze i docierają do jelita grubego przez układ krążenia, sprzyjając wystąpieniu choroby nowotworowej jelita grubego.
- Ogranicz do minimum lub wyeliminuj alkohol. Spożywanie dziennie 30 g etanolu i więcej, czyli około 1 piwo, 2 lampki wina o pojemności 150 ml lub 2 kieliszki wódki o pojemności 50 ml, zwiększa około 1,5 krotnie ryzyko powstania guza jelita grubego.
- Wykonuj regularnie badania przesiewowe. To one umożliwiają wczesne wykrywanie raka jelita. Dzięki nim rozpoznano wiele przypadków w momencie, kiedy choroba była we wczesnym etapie rozwoju i przebiegała bezobjawowo. Wielu osobom może w tym pomóc dostępny w Polsce program profilaktyczny, zawierający przesiewowe badania raka jelita i wykonanie bezpłatnej kolonoskopii.
Podsumowanie
Prewencja raka jelita jest niezwykle istotna dla zachowania dobrego zdrowia i samopoczucia. Zaczyna się ona każdego dnia od naszej codziennej diety i stylu życia, ale powinna również uwzględniać przesiewowe badania raka jelita. Warto pamiętać, że dostępny jest program profilaktyczny w Polsce, który umożliwia wykonanie bezpłatnej kolonoskopii. Wspomniany program profilaktyczny obejmuje osoby najbardziej narażone na wystąpienia raka jelita grubego.
Literatura:
Deptała, A., Wojtukiewicz, M. Z. (2018). Rak jelita grubego. Termedia Wydawnictwa Medyczne. Poznań 2018, 1; 13-17.
Didkowska J.A., Wojciechowska U., Barańska K., Miklewska M., Michałek I., Olasek P., (2023). Nowotwory złośliwe w Polsce w 2021 roku. Warszawa 2023; 6-7; 31-91.
Didkowska J., Wojciechowska U., ZatoÅ„ski W. (2009). Prognozy zachorowalnoÅ›ci i umieralność na nowotwory zÅ‚oÅ›liwe w Polsce do 2025 roku. Centrum Onkologii – Instytut im. Marii SkÅ‚odowskiej-Curie, Warszawa, 2009; 4; 23-27.
Gupta S. (2022). Screening for Colorectal Cancer. Hematol Oncol Clin North Am. 2022 Jun;36(3):393-414. doi: 10.1016/j.hoc.2022.02.001. Epub 2022 Apr 30. PMID: 35501176; PMCID: PMC9167799.
Grunwald A., Klimaszewska K. (2023). PROFILAKTYKA I LECZENIE NOWOTWORÓW JELITA GRUBEGO. Rola zespołu interdyscyplinarnego w opiece nad pacjentami onkologicznymi Tom III. Białystok 2023, 76.
Kędzia-Berut R., Berut M., Włodarczyk M., Włodarczyk J., Dziki L., Dziki A., Mik M. (2024). Colorectal Cancer: Is it Still a Disease of the Elderly?; Pol Przegl Chir 2024: 96 (Supl. 1): 41–45; DOI: 10.5604/01.3001.0054.0956.
O autorze
Anna Basińska
Dr. n. biologicznych, specjalistka ds. naukowych Instytutu Mikroekologii w Poznaniu. Stopień doktora nauk biologicznych uzyskała na Wydziale Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Swoje staże podoktorskie odbywała na uczelniach w Polsce i we Francji, uczestnicząc w międzynarodowych projektach: polsko-szwajcarskim i polsko-norweskim. Obecnie jej głównym zainteresowaniem naukowym jest złożony wpływ mikrobioty jelitowej na zdrowie człowieka. Jest współautorką publikacji naukowych w polskich i zagranicznych czasopismach, np. „Forum Zakażeń", „Nowa Medycyna", „Forum Medycyny Rodzinnej", „Biologia", „Protist", oraz doświadczoną prelegentką.
Masz dodatkowe pytania?
Skorzystaj z bezpłatnej konsultacji telefonicznej
Nasi specjaliści chętnie odpowiedzą na Twoje pytania. Codziennie, od poniedziałku do piątku możesz porozmawiać z naszymi dietetykami, diagnostami oraz innymi specjalistami. Bezpłatne konsultacje odbywają się w wyznaczonych godzinach i działają na zasadzie linii otwartej – wystarczy, że zadzwonisz w wybranym dniu do specjalisty, w godzinach konsultacji.
Sprawdź i zadzwońProdukty powiązane z artykułem
60 minut konsultacji online lub stacjonarnej + 7 dniowy jadłospis
Badanie Mikrobiota jelit dostępne jest w 4 panelach o różnym zakresie. Sprawdza stan mikrobioty i wskazuje jak odpowiednio wspierać jej równowagę. Badanie to można wykonać u osób dorosłych i dzieci. Dedykowane jest w dolegliwościach jelitowych, a także jako wsparcie odporności oraz osi
Pakiet zapewniający kompleksową diagnostykę mikrobioty jelitowej, w tym bakterii, grzybów, pasożytów, czy innych patogenów jelitowych. Sprawdza też kondycję mikrobioty prozdrowotnej i wskazuje jak ją wspierać. Możesz wybrać zakres pakietu. Zamawiając badania w pakiecie, płacisz mniej
Więcej z naszego bloga
