SIBO – przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego – czym jest i jak leczyć?

Jelita człowieka mogą mieć nawet około 8 metrów długości. Ich najdłuższa część to jelito cienkie. W obrębie jelita cienkiego odbywa się trawienie i wchłanianie tego, co zjadamy. Niestrawione jedzenie trafia do jelita grubego i dlatego głównie tam powinny znajdować się bakterie rozkładające resztki pokarmowe. Zdarza się jednak, że bakterie zasiedlające jelito grube, przedostają się do jelita cienkiego i dochodzi tam do rozrostu flory bakteryjnej. Rozwija się wtedy SIBO, czyli zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego lub IMO, czyli przerost metanogenów (archeonów). Oto wszystko, co warto wiedzieć o tej chorobie.

W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na pytania:

• Zespół SIBO – co to za choroba?
• Jakie są objawy przerostu mikoflory jelita cienkiego?
• Jak zdiagnozować nadmiar bakterii zasiedlających jelito cienkie?
• Gdzie wykonać test oddechowy SIBO?
• Czy musisz przygotować się do badania w kierunku SIBO?
• W jaki sposób podejść do leczenia zespołu SIBO?
• Co może być przyczyną SIBO?
• Jakie są czynniki zwiększające ryzyko SIBO?

Przeczytaj również: Dieta w SIBO – jak powinna wyglądać?

Choroba SIBO – co to takiego?

W przypadku SIBO (ang. Small Intestinal Bacterial Overgrowth) w obrębie jelita cienkiego występuje nadmierna liczba bakterii (powyżej 10⁵ jtk/g) albo zasiedlają je nietypowe bakterie, zwykle bytujące w jelicie grubym lub w IMO (ang. Intestinal Methane Overgrowth) – archeony. Zarówno SIBO, jak i IMO są to więc zaburzenia, w których dochodzi do nadmiernego namnażania się mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym. Co się wtedy dzieje? Bakterie i archeony, których w jelicie cienkim występuje zbyt dużo, metabolizują węglowodany z pożywienia. Dochodzi wówczas do nadmiernych procesów fermentacyjnych i wydzielania gazów, które powodują występowanie objawów SIBO, głównie jelitowych, ale nie tylko.

Jakie objawy powoduje SIBO?

Do najczęstszych objawów SIBO należą dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Zwykle nasilanie objawów zespołu SIBO następuje wieczorem oraz po spożyciu probiotyków, produktów fermentowanych i świeżych warzyw. Najczęstsze objawy zespołu rozrostu to:

• wzdęcia i nadmierne gazy,
• bóle brzucha,
• uczucie niestrawności,
• biegunki lub zaparcia,
• zgaga,
• mdłości,
• odbijanie,
• bóle głowy,
• zmęczenie.

Uciążliwe dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego towarzyszące SIBO mogą przypominać objawy zespołu jelita nadwrażliwego – IBS (ang. Irritable Bowel Syndrome).

Należy podkreślić, że takie dolegliwości mogą występować również w innych chorobach przewodu pokarmowego. Do objawów SIBO zaliczamy również mało specyficzne bóle głowy, czy zmęczenie. Najczęściej takie problemy są kojarzone z objawami niedoboru witaminy D czy B12 lub innymi niedoborami pokarmowymi. SIBO może w istocie powodować też zaburzenia wchłaniania składników odżywczych i witamin. Zwykle dochodzi do niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E i K oraz witamin z grupy B. Mogą również wystąpić zaburzenia wchłaniania tłuszczów. Ze względu na brak charakterystycznych symptomów, w celu postawienia diagnozy SIBO, objawy to za mało – konieczna jest odpowiednia diagnostyka.

Jak zdiagnozować SIBO i IMO?

Zespół rozrostu flory jelita cienkiego diagnozuje się w sposób nieinwazyjny za pomocą testów oddechowych: wodorowego testu oddechowego lub wodorowo-metanowego testu oddechowego. Wodór i metan produkowane są przez nadmierną ilość bakterii i archeonów w jelicie cienkim.

Czasem można też spotkać wodorowy test oddechowy, jednak jego czułość jest mniejsza i może dać wyniki fałszywie ujemne. Zwłaszcza w przypadku IMO, gdy w jelicie cienkim znajduje się przerost mikroorganizmów produkujących metan.

Gdzie wykonać wodorowo-metanowy test oddechowy?

W Instytucie Mikroekologii możesz wykonać wodorowo-metanowy test oddechowy zarówno stacjonarnie, jak i wysyłkowo.

W przypadku wariantu wysyłkowego możesz samodzielnie pobrać materiał i dostarczyć go do laboratorium za pośrednictwem kuriera. Po zamówieniu badania w naszym e-sklepie, prześlemy Ci niezbędny zestaw do pobrania materiału wraz z instrukcją prześlemy na wskazany adres. Jeśli chcesz dowiedzieć się, jak pobiera się materiał do badania SIBO i IMO wysyłkowo, zobacz przygotowany przez nas film instruktażowy.

Jak przebiega badanie SIBO?

Badanie trwa około 180 min. W tym czasie, w określonych odstępach dokonywane są pomiary stężenia gazów (wodoru, metanu i dwutlenku węgla) w wydychanym powietrzu. Pozwala to na ocenę nadmiernego rozrostu bakterii w obrębie jelita cienkiego oraz aktywności bakterii w różnych odcinkach przewodu pokarmowego. Warto zaznaczyć, że organizm człowieka fizjologicznie, w spoczynku, nie wytwarza wodoru ani metanu. Wodór jest wydzielany w procesie fermentacji (rozkładu) cukrów przez bakterie w obrębie jelita cienkiego. Metan natomiast powstaje na drodze metabolizmu wodoru przez archeony. Do czasu zakończenia pomiarów należy pozostawać w spoczynku. W trakcie przeprowadzania badania mogą wystąpić wzdęcia, ból brzucha lub biegunka.

Czy do wodorowo-metanowego testu oddechowego trzeba się przygotować?

Tak, przygotowanie do badania jest niezbędne i stanowi kluczowy element prawidłowo przeprowadzonego oznaczenia. Należy wdrożyć odpowiednią dietę i zaprzestać stosowania niektórych leków. Więcej o przygotowaniu do badania SIBO oraz o tym co jeść i czego nie jeść przed badaniem przeczytasz w tym artykule.

Jak wygląda wynik badania przerostu bakteryjnego SIBO?

Wynik wodorowo-metanowego testu oddechowego jest przedstawiony w formie wykresu obrazującego stężenie wodoru i metanu podczas całego badania. W przypadku badania realizowanego wysyłkowo, wynik otrzymasz maksymalnie do 7 dni roboczych od przyjęcia materiału do laboratorium Instytutu. Jeśli wybierzesz wariant wodorowo-metanowego testu oddechowego SIBO wykonywany stacjonarnie w Poznaniu, wynik poznasz w dniu badania.

Jak przebiega leczenie SIBO?

Leczeniem SIBO zajmuje się lekarz, zwykle gastroenterolog, gastrolog lub internista. Zwykle konieczne jest zastosowanie antybiotykoterapii w celu eradykacji SIBO przez około 2-3 tygodnie. Po tym czasie powinno dojść do złagodzenia objawów SIBO. W leczeniu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego warto przyjrzeć się stylowi życia, jak wygląda dieta, stan układu odpornościowego, poziom stresu, aktywność fizyczna, czy nawodnienie. Krótko mówiąc, by skutecznie leczyć zespół SIBO, trzeba działać również na przyczynę, a nie tylko objawy. W przeciwnym razie istnieje ryzyko wystąpienia SIBO ponownie. Podczas konsultacji lekarz może więc próbować ustalić też, co było przyczyną SIBO. W niektórych przypadkach leczenie zespołu rozrostu nie wyeliminuje się od razu wszystkich objawów choroby. Wówczas lekarz może wykluczyć występowanie innych chorób w obrębie jelita, np. choroby zapalne jelit. W razie potrzeby należy uwzględnić również leczenie choroby podstawowej.

Dieta w SIBO elementem leczenia

Po leczeniu SIBO stosuje się zwykle dietę z małą zawartością fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli. Jest to tzw. dieta low FODMAP. Pomaga ona w złagodzeniu objawów SIBO, a także objawów IBS. Mimo że dieta ta jest polecana w przypadku występowania zespołu rozrostu jelita cienkiego, to jednak jej skuteczność może różnić się osobniczo. O tolerancji produktów zawierających FODMAP może decydować ilość bakterii jelitowych. Dlatego w Instytucie Mikroekologii oceniamy typ FODMAP w badaniu mikrobioty – Mikrobiota jelit Complete. Jest to wskaźnik, który pomaga ustalić, czy zastosowanie diety low FODMAP pozwoli złagodzić dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Więcej o diecie w SIBO przeczytasz tutaj.

Dopasowanie żywienia może okazać się trudnym zadaniem w przypadku SIBO i diety low FODMAP, dlatego jeśli zależy Ci na leczeniu SIBO holistycznie, pamiętaj, że możesz skorzystać ze wsparcia dietetyka. W Instytucie Mikroekologii znajdziesz zespół dietetyków posiadających doświadczenie w dietoterapii różnych chorób układu pokarmowego, w tym SIBO. Nasi dietetycy zapewniają wsparcie zarówno w formie telekonsultacji, jak i stacjonarnie w Poznaniu. Na konsultację z dietetykiem można umówić się online na naszej stronie lub telefonicznie, kontaktując się z rejestracją pod nr nr (61) 862 63 35.

Leczenie SIBO a probiotyki

Trzeba również pamiętać, że stosowanie niektórych probiotyków w przebiegu SIBO może spowodować nasilenie objawów. Mowa tutaj zwłaszcza o probiotykach zawierających bakterie z rodzaju Lactobacillus. Za bezpieczniejsze uważa się stosowanie probiotyków zawierających Saccharomyces boulardii oraz bakterie z rodzaju Bifidobacterium. Zastosowanie probiotyków można rozważyć po przebytej antybiotykoterapii i konsultacji z lekarzem.

Co przyczynia się do SIBO?

Głównym czynnikiem przyczyniającym się do rozwoju SIBO jest upośledzenie pracy mioelektrycznego kompleksu wędrującego – MMC w obrębie jelita. Kompleks wędrujący najprościej można opisać jako „miotłę” sprzątającą regularnie jelito cienkie. Kompleks zaczyna swoją pracę po około 90 minutach po posiłku. „Wymiata” bakterie i resztki pokarmowe na odcinku 40 centymetrów: 6-12 cm na 1 minutę. Motoryka jelit i skuteczność oczyszczania jelita cienkiego między posiłkami są najważniejszymi czynnikami w kontekście rozrostu flory i rozwoju SIBO. W przypadku zaburzenia motoryki jelita i działania MMC może dojść do nadmiernej kolonizacji jelita cienkiego przez mikroorganizmy. Kompleks MMC może zostać zaburzony przez:

• zatrucia pokarmowe,
• stosowanie leków,
• infekcje wirusowe,
• długotrwale stosowaną dietę low FODMAP,
• nadmierną aktywność fizyczną.

Co ciekawe, również podjadanie między posiłkami, może upośledzić działanie MMC. Dlatego tak ważna jest dbałość o przerwy między posiłkami i post nocny.

Do przyczyn SIBO należy również:

• długotrwałe leczenie infekcji za pomocą antybiotyków,
• stosowanie inhibitorów pompy protonowej,
• choroba autoimmunologiczna,
• zbyt mała ilość kwasu żołądkowego,
• zaburzenie wydzielania enzymów trzustkowych.

Co może zwiększać ryzyko wystąpienia SIBO?

1. Infekcje jelitowe, czyli tzw. jelitówki.
2. Zespół jelita nadwrażliwego (jelita drażliwego). Szacuje się, że nawet 60-80% pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego (IBS) może również mieć przerost bakteryjny jelita cienkiego. Objawy zespołu rozrostu w większości są zbliżone do objawów IBS.
3. Inne choroby układu pokarmowego. Zespół rozrostu flory jelita cienkiego występuje coraz częściej u osób z celiakią, chorobą Leśniowskiego-Crohna, czy zespołem jelita krótkiego.
4. Stosowanie leków z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP). To częste leczenie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Leki te mają na celu neutralizowanie naturalnie kwaśnego środowiska żołądka. Należy jednak pamiętać, że kwaśne pH żołądka chroni przed rozwojem bakterii. Może więc okazać się, że leczenie choroby podstawowej, jednocześnie zwiększa ryzyko wystąpienia SIBO i w konsekwencji doprowadzi do nadmiernej liczby bakterii zasiedlających jelito cienkie.
5. Choroby autoimmunologiczne, czyli takie, w których organizm wydziela przeciwciała przeciwko własnym tkankom.
6. Choroby tarczycy. Wszelkie zaburzenia w działaniu tego gruczołu, np. niedoczynność spowalnia perystaltykę jelit, dając mikroorganizmom czas na nadmierne namnażanie się w jelicie. Zbadano, że aż 54% osób ze zdiagnozowaną niedoczynnością tarczycy ma również SIBO.
7. Otyłość. Jedno z pierwszych badań związanych z otyłością i zespołem metabolicznym, wykazało SIBO u 23,3% otyłych pacjentów. Dla porównania, w populacji osób o prawidłowej masie ciała, częstość występowania SIBO wynosi 6,6%.
8. Zakażenie Helicobacter pylori. Bakteria ta powoduje przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka i zapalenie jelita – pierwszego odcinka, czyli dwunastnicy. Stan ten prowadzi do rozwoju choroby wrzodowej.
9. Nieprawidłowości anatomiczne w obrębie jelit i w budowie jelita cienkiego, np. przepukliny, niedomaganie zastawki krętniczo-kątniczej.
10. Operacje na jamie brzusznej, np. cięcie cesarskie u kobiet.
11. Stres. Przewlekły stres zaburza działanie nerwu błędnego. Jest to najdłuższy nerw w organizmie człowieka, który łączy bezpośrednio mózg z jelitami. Zaburzenia jego pracy powodują nieprawidłowe działanie jelit. Pamiętasz ścisk żołądka przed stresującym Cię spotkaniem? A może nagłą potrzebę pójścia do toalety przed rozmową, na której Ci zależy? To właśnie nerw błędny sprawia, że odczuwamy „w brzuchu” sytuacje stresowe. Tak więc nie tylko choroby układu pokarmowego odpowiadają dolegliwości jelitowe. Mogą to również powodować emocje, a zwłaszcza przewlekły stres.

Źródła

1. Adamska A., Nowak M., Piłaciński S. i wsp. „Częstość występowania zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO) u pacjentów z cukrzycą.” Diabetologia Kliniczna 2015, tom 4, 5, 175–182.
2. Bushyhead D., Quigley E.M.M.: Small Intestinal Bacterial Overgrowth Pathophysiology and its Implications for Definition and Management. Gastroenterology 2022; 0016-5085(22):00357-2. doi: 10.1053/j.gastro.2022.04.002.
3. Daniluk J. „Postępowanie w zespole rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. Omówienie wytycznych American College of Gastroenterology 2020.” Med. Prakt., 2020;9:39-47
4. Gąsiorowska J., Czerwionka-Szaflarska M. Zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego a zespół jelita  nadwrażliwego. Przegląd Gastroenterologiczny 2013; 8 (3), 165-171.
5. Kargulewicz A., Grzymisławski M., Swora–Cwynar E., Kanikowska A. „Hot topics z najważniejszych zjazdów dietetycznych–najnowsze trendy i kontrowersje.” Forum Zaburzeń Metabolicznych 2014, tom 5, nr 3, 115–122
6. Pimentel M., Saad R.J., Long M.D., i wsp.: ACG Clinical Guideline: Small Intestinal Bacterial Overgrowth. J. Gastroenterol. 2020; 115: 165-178.
7. Quigley E.M.M., Murray J.A., Pimentel M.: AGA Clinical Practice Update on Small Intestinal Bacterial Overgrowth: Expert Review. Gastroenterology 2020; 159: 1526-1532.
8. Szczeklik A., Gajewski P. Interna Szczeklika: Zespół rozrostu bakteryjnego, 2018, s. 2700.