Kolonoskopia a mikrobiota jelitowa

Kolonoskopia to niezwykle ważne badanie bÄ™dÄ…ce „zÅ‚otym standardem” diagnostyki jelita grubego. To badanie pomaga ustalić, czy w jelicie zachodzÄ… procesy zapalne Å›luzówki jelit, powstajÄ… uchyÅ‚ki, polipy czy nowotwory, np. rak jelita grubego? CzÄ™sto podczas badania specjalista ma możliwość oceny wyglÄ…du Å›luzówki, pobrania wycinków do oceny histopatologicznej, a nawet usuniÄ™cia polipów, jeÅ›li zaistnieje taka potrzeba. Jest to kluczowe badanie diagnostyczne oraz profilaktyka w chorobach ukÅ‚adu pokarmowego, szczególnie jelit. Warto jednak wiedzieć, że kolonoskopia należy do badaÅ„ inwazyjnych i wymaga specjalnego przygotowania, które może wpÅ‚ywać na mikrobiotÄ™ jelitowÄ….

Z tego artykułu dowiesz się:

• Jak ksztaÅ‚tuje siÄ™ mikrobiota?
• Czym sÄ… zaburzenia mikroflory jelitowej?
• Jakie konsekwencje ma przygotowanie do kolonoskopii?
• Jak kolonoskopia wpÅ‚ywa na stan flory bakteryjnej?
• Czym jest transplantacja mikrobioty jelitowej, czyli przeszczep bakterii jelitowych?

Może zainteresować Cię również: Dysbioza jelitowa – czym jest, jak ją zbadać i czy warto to zrobić?

Jak mikrobiota jelitowa wpływa na zdrowie człowieka?

Mikrobiota jelitowa, dawniej nazywana mikroflorą jelitową, to złożony ekosystem mikroorganizmów zamieszkujących przewód pokarmowy człowieka. Obejmuje miliardy bakterii, wirusów, grzybów i innych mikroorganizmów, które współistnieją ze sobą oraz gospodarzem. W jelitach występują zarówno gatunki pożyteczne (prozdrowotne), jak i potencjalnie szkodliwe, a kluczowe znaczenie dla utrzymania zdrowia jest równowaga między nimi. Mikrobiota jelit człowieka pełni istotną rolę w budowaniu zdrowia organizmu. Wśród głównych funkcji mikrobioty jelitowej wyróżnia się:

• wspomaganie trawienia i wchÅ‚aniania skÅ‚adników odżywczych,
• produkcjÄ™ witamin (np. witaminy K i niektórych witamin z grupy B),
• a także regulacjÄ™ ukÅ‚adu immunologicznego.

Profil mikrobioty jelitowej człowieka składać się z bakterii:

• prozdrowotnych (np. Bifidobacterium, Lactobacillus, Bacteroides),
• komensalnych,
• a czasem również patogennych np. Clostridioides difficile, które mogÄ… powodować dolegliwoÅ›ci jelitowe, np. biegunki.

Mikrobiota prozdrowotna przyczynia siÄ™ do budowania naszego zdrowia i odpornoÅ›ci przez produkcjÄ™ niektórych witamin i krótkoÅ‚aÅ„cuchowych kwasów tÅ‚uszczowych (SCFA), głównie przeciwzapalnego kwasu masÅ‚owego. Jego producentami sÄ… Akkermansia muciniphila i Faecalibacterium prausnitzii, czyli mikroflora jelitowa odżywiajÄ…ca nabÅ‚onek jelit. Odpowiedni poziom tych bakterii jelitowych wpÅ‚ywa korzystnie na perystaltykÄ™ jelit, dziaÅ‚a przeciwzapalnie, a nawet Å‚agodzi objawy u chorych na nieswoiste choroby zapalne jelit i osób z depresjÄ…. Z kolei obniżona ilość bakterii Akkermansia muciniphila i Faecalibacterium prausnitzii może sprzyjać objawom jelitowym oraz nadwadze i otyÅ‚oÅ›ci. W obrÄ™bie mikrobioty jelitowej sÄ… też inne gatunki bakterii np. z rodzaju Enterococcus lub Escherichia coli, które wspierajÄ… reakcje odpornoÅ›ciowe organizmu, czyli ukÅ‚ad immunologiczny. Obecność tych bakterii w jelitach stymuluje limfocyty w ukÅ‚adzie immunologicznym zwiÄ…zanym z jelitami (GALT) do dojrzewania, różnicowania i podziaÅ‚u. WpÅ‚ywa to na poprawÄ™ odpornoÅ›ci na wirusy, bakterie i grzyby w obrÄ™bie wszystkich Å›luzówek – od górnych dróg oddechowych, przez ukÅ‚ad pokarmowy i bÅ‚ony Å›luzowej jelita, aż do ukÅ‚adu moczowo-pÅ‚ciowego. W zwiÄ…zku z tym bakterie Enterococcus lub Escherichia coli nazywane sÄ… bakteriami immunomodulujÄ…cymi. Wspomniana mikrobiota prozdrowotna peÅ‚ni też funkcje ochronne, dziÄ™ki bakteriom z rodzaju Lactobacillus i Bacteroides. ProdukujÄ… one kwas mlekowy, konkurujÄ… z mikrobiotÄ… potencjalnie patogennÄ… o miejsce na nabÅ‚onku i  wspierajÄ… zdrowie jelit. Część bakterii z rodzaju Lactobacillus może też zwalczać patogenne bakterie produkujÄ…c bakteriocyny i nadtlenek wodoru. WÅ‚aÅ›nie ta aktywność bakterii jelitowych sprzyja równowadze w jelitach. Mikrobiota prozdrowotna odgrywa również kluczowÄ… rolÄ™ w ochronie przed patogenami, tworzÄ…c barierÄ™ biologicznÄ…, która zapobiega kolonizacji przez szkodliwe mikroorganizmy. PrawidÅ‚owa mikrobiota wspiera funkcjonowanie przewodu pokarmowego wraz z wÄ…trobÄ… i trzustkÄ… oraz homeostazÄ™ ukÅ‚adu odpornoÅ›ciowego, krwionoÅ›nego, hormonalnego. Co wiÄ™cej, badania wskazujÄ…, że mikrobiota jelitowa wpÅ‚ywa na zdrowie psychiczne za poÅ›rednictwem osi jelita-mózg oraz produkowanych metabolitów, w tym neuroprzekażników (serotoniny, kwasu gamma-aminomasÅ‚owego). Można zatem powiedzieć, że mikrobiota wpÅ‚ywa nie tylko na zdrowie jelit, ale też na prawidÅ‚owe funkcjonowanie wielu innych organów i ukÅ‚adów, w tym ukÅ‚adu odpornoÅ›ciowego, mózgu i ukÅ‚adu nerwowego.

Czym jest i jak przebiega kształtowanie mikrobioty jelitowej?

Badania wskazują, że na kształtowanie mikrobioty jelitowej istotny wpływ ma przede wszystkim pierwsze 1000 dni życia człowieka, uwzględniając okres życia wewnątrzmacicznego. Te początkowe etapy są bardzo ważne i w dużej części to one programują nasze zdrowie długofalowo, aż do dorosłości. Sam rodzaj porodu ma istotny wpływ na kolonizację jelit przez bakterie. Dzieci urodzone drogami natury mają kontakt z mikroflorą jelitową matki, co sprzyja rozwojowi różnorodnej mikrobioty. Z kolei niemowlęta urodzone przez cesarskie cięcie, mają ograniczony dostęp do tych mikroorganizmów, co może wpłynąć na ich skład mikrobioty jelitowej. W kolejnych miesiącach i latach życia mikrobiota ulega dynamicznym zmianom, głównie pod wpływem diety. Mleko matki dostarcza nie tylko składników odżywczych, ale również oligosacharydów, które wspierają rozwój korzystnych bakterii, takich jak Bifidobacterium. W okresie rozszerzania diety i wprowadzania stałych pokarmów, mikrobiota staje się coraz bardziej zróżnicowana.

Dorosły człowiek posiada względnie stabilną mikrobiotę, która jednak może być modyfikowana przez niektóre czynniki zewnętrzne, takie jak:

• dieta,
• stres,
• antybiotykoterapia czy inne leki
• choroby.

W starszym wieku mikrobiota jelitowa zazwyczaj traci na różnorodności bakterii, co może prowadzić do osłabienia odporności i problemów zdrowotnych.

Co powoduje zaburzenia mikroflory jelit, czyli jak powstaje dysbioza jelitowa?

Dysbioza jelitowa to zaburzenia mikroflory jelit, które obejmują zmiany jej składu, zarówno ilościowego (liczebność bakterii) i jakościowego (kompozycji gatunków bakterii jelitowych). Często są powodowane przez nieprawidłową, ubogą w błonnik dietę, zanieczyszczenia powietrza i toksyny, a także antybiotykoterapię i inne leki. Warto też wiedzieć, że niektóre bakterie obecne w jelitach w nadmiarze, mogą przyczyniać się do powstawania dolegliwości żołądkowo-jelitowych, nasilać objawy chorób zapalnych jelit lub przyczyniać się do rozwoju raka jelita. Mikrobiota patogenna to np. bakterie z rodzaju Klebsiella, Clostridioides (np. Clostridioides difficie), Helicobacter pylori. Clostridioides difficile to bakteria która może powodować biegunki ze śluzem i krwią, w tym biegunkę poantybiotykową, szpitalną oraz biegunkę w trakcie terapii onkologicznej (przeciwnowotworowej, np. po cytostatykach) oraz zapalenia jelita grubego, a dokładniej błony śluzowej jelita. Dysbioza jelitowa może nasilać też stan zapalny jelit i inne dolegliwości jelitowe, np. zaparcia, wzdęcia. Zaburzony profil mikrobioty jelitowej ma też niekorzystny wpływ na resztę organizmu.

Rak jelita grubego a mikrobiota – czy istnieje zwiÄ…zek?

Nowotwór jelita grubego znajduje siÄ™ w czołówce chorób nowotworowych oraz jest jednÄ… z głównych przyczyÅ„ Å›miertelnoÅ›ci w spoÅ‚eczeÅ„stwie. Rozwój rak jelita czÄ™sto przebiega bez objawów. Co ciekawe, niektóre gatunki mikrobioty jelitowej mogÄ… sprzyjać wystÄ™powaniu nowotworu jelita grubego, a inne przeciwdziaÅ‚ać procesom zapalnym i nowotworzenia.W ramach diagnostyki i profilaktyki nowotworów jelita grubego stosuje siÄ™ również nieinwazyjne badania diagnostyczne, nazywane markerami jelitowymi. Do badaÅ„ profilaktycznych wykonanych przed kolonoskopiÄ… należy badanie krwi utajonej w kale oraz markera nowotworowego M2-PK – wiÄ™cej na ten temat przeczytasz tutaj.

Jakie sÄ… wskazania do kolonoskopii?

Wskazaniami do badań kolonoskopowych są:

• podejrzenie choroby nowotworowej jelita grubego lub polipów,
• podejrzenie nieswoistego zapalenia jelit – wrzodziejÄ…cego zapalenie jelita grubego, choroby LeÅ›niowskiego-Crohna,
• zaburzenia wchÅ‚aniania,
• dÅ‚ugotrwaÅ‚a nasilona biegunka o niejasnej etiologii,
• nagÅ‚y, niewyjaÅ›niony innymi przyczynami spadek masy ciaÅ‚a,
• niedokrwistość (anemia) z niedoboru żelaza o niewyjaÅ›nionej przyczynie.

Jeżeli wynik badania kolonoskopii jest prawidłowy, a komórki nabłonka jelit niezmienione, może to oznaczać że przyczyną dolegliwości jelitowych jest dysbioza jelitowa lub zaburzenia czynnościowe układu pokarmowego, np. zespół jelita nadwrażliwego (IBS, dawniej zespół jelita drażliwego). Najczęściej przerost mikrobioty potencjalnie patogennej ma związek z niepożądanymi dolegliwościami jelitowymi.

Jak przebiega przygotowanie do kolonoskopii i dieta przed kolonoskopiÄ…?

Przygotowanie do kolonoskopii jest kluczowe dla przeprowadzenia badania i uzyskania dokładnych wyników. Warto dowiedzieć się w jednostce przeprowadzającej badanie, jak przygotować się do zabiegu.

• Zwykle na 7 dni przed kolonoskopiÄ… lekarz zaleca odstawienie leków z żelazem i przeciwzakrzepowych.
• Na kilka dni (minimalnie 3 dni) przed zabiegiem należy stosować lekkostrawnÄ… i ubogoresztkowÄ… dietÄ™, unikajÄ…c pokarmów bogatych w bÅ‚onnik, takich jak owoce, warzywa i peÅ‚noziarniste produkty.
• DzieÅ„ przed badaniem kolonoskopowym zalecane jest spożywanie jedynie pÅ‚ynów, takich jak buliony, kisiel, herbata czy woda. Kluczowym elementem przygotowania jest przyjÄ™cie specjalnego preparatu przeczyszczajÄ…cego, który ma na celu caÅ‚kowite opróżnienie i oczyszczenie jelit.

Ważne jest również odpowiednie nawodnienie organizmu, aby uniknąć odwodnienia i złego samopoczucia. Dokładne przestrzeganie zaleceń lekarza zapewnia prawidłowy przebieg badania oraz precyzyjne wyniki, co może wpłynąć na wczesne wykrycie ewentualnych zmian chorobowych.

Jak przygotowanie do kolonoskopii wpływa na stan flory bakteryjnej?

Niestety przygotowanie, czyli oczyszczenie jelita grubego do badania może spowodować zubożenie mikroflory jelitowej. Ogólna liczba bakterii jelitowych może ulec zmniejszeniu, a także mogą pojawić się zmiany w składzie gatunków bakterii jelitowych i obniżenie ilości bakterii prozdrowotnych. Wówczas pojawia się w jelitach wolna przestrzeń, którą z łatwością może wypełnić mikrobiota patogenna. Dlatego po badaniu kolonoskopowym pomocne może być wsparcie mikrobioty odpowiednimi probiotykami, zalecanymi w tej sytuacji klinicznej. Dodatkowo, substancjami które wspierają zdrowie jelit i zapobiegają chorobom układu pokarmowego są prebiotyki, czyli substancje stymulujące rozwój i aktywność bakterii jelitowych. Prebiotyki, takie jak skrobia oporna, inulina, pektyny, fruktooligosacharydy, znajdują się w warzywach owocach, nasionach i produktach pełnoziarnistych. Korzystnie wpływają na jelita i organizm, ponieważ podnoszą liczbę bakterii jelitowych o właściwościach prozdrowotnych. Wspomniana skrobia oporna podnosi poziom bakterii odżywiających nabłonek jelitowy Akkermansia muciniphila i Faecalibacterium prausnitzii, które produkują SCFA i kwas masłowy, istotne dla kondycji przewodu pokarmowego.

Kolonoskopia a przeszczep mikrobioty jelitowej?

Transplantacje mikrobioty jelitowej (FTM) są obecnie stosowane tylko w określonym wskazaniu medycznym. Przeszczep bakterii jelitowych stosowany jest w warunkach szpitalnych, w przypadku opornych na leczenie zakażeń toksynotwórczymi (toksyna A i B) Clostridioides difficile. Te patogenne bakterie powodują biegunki i stany zapalne jelit, ponieważ toksyna A i B uszkadza komórki nabłonka jelita. Nie każdy szczep Clostridioides difficile jest tak silnie patogenny, czyli chorobotwórczy. Czynnikiem, który sprzyja infekcjom Clostridioides difficile jest antybiotykoterapia, która niestety obniża liczebność prozdrowotnych bakterii ochronnych. Najczęściej podanie mikrobioty od zdrowego dawcy bakterii jelitowych obywa się poprzez kolonoskopię lub sondę nosowo-dwunastniczą. Dawcy bakterii jelitowych muszą być dobrze przebadani i zdrowi, i najlepiej mieć prawidłową masę ciała. W niektórych krajach trwają badania nad skutecznością przeszczepu bakterii jelitowych w leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit np. chorobie Crohna lub wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. W pierwszych badaniach wykazano skuteczność transplantacji mikrobioty jelitowej w przebiegu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego o umiarkowanym nasileniu. Rzeczywiście prozdrowotna mikrobiota np. Faecalibacterium prausnitzii i Akkermansia muciniphila wykazuje przeciwzapalne działanie na błonę śluzową jelit. Pojawiają się pomysły dużo szerszego zastosowania transplantacji mikrobioty jelitowej, jednak biorąc pod uwagę, że jeszcze niewiele wiemy o długofalowych skutkach przeszczepu bakterii jelitowych, warto zostawić tę kwestię naukowcom i lekarzom. Badania mikrobioty jelit nadal są prowadzone i ciągle dowiadujemy się w jaki sposób mikrobiota jelitowa wpływa na różne aspekty zdrowia człowieka.

Czy po kolonoskopii może pomóc badanie mikroflory jelitowej i probiotyk?

Dużo bezpieczniejsze i szersze zastosowanie na ten moment mają badania mikrobioty jelit, identyfikujące zaburzenia mikroflory jelit i oceniające skład mikrobioty jelitowej. Badanie mikrobioty jelitowej jest nieinwazyjne, ponieważ wykonywane jest z próbki kału. Badania mikrobioty jelit oferowane przez Instytut Mikroekologii można wykonać wysyłkowo i stacjonarnie. Wynik badania mikrobioty jelit zawiera interpretację oraz zalecenia probiotykoterapii celowanej, indywidualnie dopasowane przez specjalistów Instytutu do wywiadu chorobowego, dolegliwości i stanu mikrobioty. Mają one na celu pomóc pacjentowi poprawić skład mikrobioty jelitowej, a także ograniczyć występujące objawy. Badanie mikrobioty jelitowej Mikrobiota jelit Pro obejmuje ocenę toksynotwórczej bakterii Clostridioides difficile i sprawdza toksynę A i B. Mikrobiota jelit Complete to najbardziej obszerny panel badania Mikrobiota jelit w Instytucie. Jeśli chcesz wykonać badanie Mikrobiota jelit po przebytej kolonoskopii, warto odczekać 4 tygodnie. Również jeśli była stosowana antybiotykoterapia lub terapia przeciwgrzybicza, odczekaj 4 tygodnie od zakończenia leczenia, by wykonać badanie mikrobioty jelitowej.

Bibliografia

1. Dołoto, K., Antos, E., & Wojciechowska, M. (2017). Kolonoskopia w profilaktyce raka jelita grubego–działania pielęgniarskie w przygotowaniu do badania. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu, 50(1), 102-106.
2. Drago, L., Toscano, M., De Grandi, R., Casini, V., & Pace, F. (2016). Persisting changes of intestinal microbiota after bowel lavage and colonoscopy. European journal of gastroenterology & hepatology, 28(5), 532-537.
3. Gagnière, J., Raisch, J., Veziant, J., Barnich, N., Bonnet, R., Buc, E., … & Bonnet, M. (2016). Gut microbiota imbalance and colorectal cancer. World journal of gastroenterology, 22(2), 501.
4. Lewandowska, A., & Poniewierka, E. (2009). Kolonoskopia-czy istnieje optymalny sposób przygotowania do badania?. Gastroenterologia Polska/Gastroenterology, 16(1).
5. Sekirov, I., Russell, S. L., Antunes, L. C. M., & Finlay, B. B. (2010). Gut microbiota in health and disease. Physiological reviews.
6. Wong, S. H., & Yu, J. (2019). Gut microbiota in colorectal cancer: mechanisms of action and clinical applications. Nature reviews Gastroenterology & hepatology, 16(11), 690-704.