Autyzm, z czym to się je? O roli żywienia i mikrobiocie jelitowej u osób ze spektrum autyzmu.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) autyzm dotyczy obecnie 1 na 100 dzieci. Szacunkowe dane mówią, że w Polsce jest ok. 86 tys. osób w spektrum autyzmu (w tym dzieci oraz osoby dorosłe). Według statystyk, dzieci z ASD częściej doświadczają dyskryminacji i izolacji. Konieczne jest więc podejmowanie działań, które sprawią, że autyzm i neuroróżnorodność będą normalizowane. 2 kwietnia obchodzimy Światowy Dzień Świadomości Autyzmu ustanowiony przez radę ogólną Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ). Przyjęto również, że kwiecień jest miesiącem świadomości zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD). Ma to na celu propagowanie wiedzy o autyzmie oraz uwrażliwianie społeczeństwa na neuroróżnorodność i jej akceptowanie. Jako Instytut Mikroekologii dołączamy z naszymi działaniami do miesiąca autyzmu i w kwietniu chcemy zwrócić uwagę na ten temat. Zebraliśmy najważniejsze informacje o żywieniu i mikrobiocie w autyzmie!

W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na pytania:

• Czym jest autyzm?
• Ile osób doświadcza autyzmu?
• Co jest przyczyną autyzmu?
• Jaka jest rola mikrobioty jelitowej i żywienia u osób z autyzmem?
• Jak wspierać osoby z autyzmem?

Przeczytaj również: Dziecko jest niejadkiem? To może być wybiórczość pokarmowa.

Czym jest autyzm?

Należy podkreślić, że ASD nie jest chorobą, a specyficznym sposobem interakcji z otaczającym światem. Istotnie jednak, osoby ze spektrum autyzmu mają dużo więcej wyzwań w życiu codziennym, niż osoby neurotypowe. Zgodnie z aktualnie obowiązującą klasyfikacją DSM-DSM5, opublikowaną w maju 2013 roku, zaburzenia ze spektrum autyzmu (ang. autism spectrum disorders, ASD)  to neurorozwojowe trudności związane z:

• występowaniem deficytów w komunikacji społecznej,
• ograniczonymi zainteresowaniami,
• powtarzającymi się zachowaniami.

Przyjęto ogólny termin „zaburzenia ze spektrum autyzmu” bez konkretnego wyszczególniania podtypów. Jedną z aktualizacji jest zmiana kryteriów diagnostycznych z triady objawów do diady. Przy diagnozie aktualnie uwzględnia się występowanie dwóch typowych objawów, czyli trudności w komunikacji społecznej i interakcjach społecznych. Autyzm zazwyczaj diagnozowany jest w okresie dzieciństwa, a pierwsze przesłanki można zaobserwować już w pierwszym roku życia.

Według statystyk WHO, około 1 na 100 dzieci doświadcza autyzmu. Statystycznie, cztery razy częściej występuje on u chłopców. Warto jednak podkreślić, że dysproporcja pomiędzy płciami w ostatnich latach zmniejsza się, ponieważ rośnie rozpoznawalność ASD u dziewczynek.

Skąd bierze się autyzm?

Badania naukowe nad rozwojem autyzmu dowodzą, że u podłoża ASD leży połączenie czynników genetycznych i środowiskowych. Istotne może być ich działanie już w okresie przygotowania do ciąży, a następnie od okresu poczęcia i w pierwszym roku życia dziecka. Wśród czynników środowiskowych wpływających na m.in. na rozwój układu nerwowego wymienia się:

• niedobory żywieniowe u matki (np. niedobór żelaza, witaminy D, kwasu foliowego) zarówno przed ciążą, jak i w trakcie ciąży,
• infekcje w czasie ciąży,
• czynniki okołoporodowe, np. komplikacje w czasie porodu,
• oddziaływanie na dziecko nikotyny, paracetamolu, szkodliwych środków chemicznych, leków.

Żaden ze wspomnianych wyżej czynników nie jest tym kluczowym, który można zdecydowanie wskazać jako odpowiedzialny za wystąpienie autyzmu. Choć predyspozycja genetyczna ma również znaczenie, to do tej pory nie sklasyfikowano jednego określonego genu odpowiadającego za występowanie autyzmu. Obecny stan wiedzy medycznej sugeruje, że podłoże zaburzeń ze spektrum autyzmu jest wieloczynnikowe.

Warto wspomnieć, że osoby ze spektrum autyzmu mają dużo więcej wyzwań w życiu codziennym, także w związku ze stanem zdrowia, niż populacja neurotypowa. Szacuje się, że ponad 75% osób z ASD może mieć schorzenia współistniejące, takie jak:

• zespoły genetyczne,
• zaburzenia związane ze zdrowiem psychicznym, np. tiki, zaburzenia depresyjne, lękowe, zaburzenia odżywiania,
• zaburzenia jelitowe i problemy gastroenterologiczne (związane z przewodem pokarmowym); szacuje się, że około 80-90% osób z ASD może mieć problemy jelitowe, np. bóle brzucha, zaparcia, biegunki, nadmierne gazy, wzdęcia, refluks oraz inne choroby układu pokarmowego.
• zaburzenia neurologiczne; u osób z ASD obserwuje się pewną nadpobudliwość neurologiczną spowodowaną wahaniami neuroprzekaźników. Neuroprzekaźniki to substancje wpływające na mózg i samopoczucie, takie jak serotonina, znana powszechnie jako hormon szczęścia, czy GABA (kwas gamma-aminomasłowy). U około 20-30% dzieci z ASD rozpoznaje się padaczkę, a u 80% zaburzenia snu.

Powyższe dolegliwości mogą ze sobą współwystępować i pogłębiać trudności osób z ASD w codziennym funkcjonowaniu. Mogą objawiać się np. bezsennością, drażliwością czy zachowaniami trudnymi, takimi jak zachowania agresywne, autoagresywne.

Jaka jest rola mikrobioty jelitowej u osób z autyzmem?

Chociaż może się to nie wydawać oczywiste, na kondycję przewodu pokarmowego (w szczególności jelit) osób z ASD ma wpływ mikrobiota jelitowa (dawniej flora bakteryjna jelit). Mikrobiota jelitowa to wszystkie mikroorganizmy, które bytują w przewodzie pokarmowym człowieka. Głównie są to bakterie, ale też grzyby, wirusy, archeony. Jak donoszą wyniki badań naukowych, skład makrobioty jelit u osób z ASD znacznie odbiega od kompozycji mikrobioty jelitowej osób neurotypowych. Najogólniej można powiedzieć, że u osób z autyzmem występuje dysbioza jelitowa, czyli brak równowagi między korzystnymi bakteriami jelitowymi a mikroorganizmami potencjalnie patogennymi. Dysbioza dotyczy składu ilościowego i jakościowego mikroorganizmów jelitowych. Na skutek zaburzenia mikrobioty jelit, u około 43-76% osób z ASD może występować zwiększona przepuszczalność jelitowa, nawet u tych, które nie mają żadnych objawów ze strony przewodu pokarmowego. Najczęściej obserwowanymi zmianami składu mikrobioty jelit u osób z autyzmem są:

• różnice w proporcji pomiędzy korzystnymi bakteriami jelitowymi – Bacteroidetes oraz Firmicutes, działającymi ochronnie i tworzącymi barierę jelitową,
• wzrost liczebności drobnoustrojów takich jak: Clostridium spp., Desulfovibrio spp. i Streptococcus spp., Candida albicans, których metabolity i toksyny mogą zaburzać równowagę w przewodzie pokarmowym,
• niższy poziom typu Bacteroidetes, który może przekładać się na trudności z trawieniem węglowodanów złożonych (polisacharydów), odpornością i szczelnością bariery jelitowej.

Co ważne, mikrobiota ma również zdolność m.in. do produkcji neuroprzekaźników, a jelito jest skupiskiem nawet 200 milionów neuronów, co czyni go drugim organem o największej aktywności nerwowej, zaraz po mózgu!

Ciekawostką jest fakt, że znacznie więcej sygnałów wysyłanych jest z jelit do OUN (ośrodkowego układu nerwowego), niż na odwrót. Można więc sądzić, że stan jelit może być w pewnym stopniu odpowiedzialny za zachowanie mózgu. Dzieje się to w obrębie tzw. osi jelitowo-mózgowej, która łączy układ pokarmowy i nerwowy.

Nie znaleziono jak dotąd wszystkich odpowiedzi na pytania, dotyczące funkcjonowania osi jelitowo-mózgowej. Jasne jest jednak, że jej działanie ma znaczenie zarówno dla zdrowia jelit, jak i funkcjonowania mózgu.

Na skład mikrobioty jelit wpływa wiele czynników. Jednym z nich jest dieta – im bardziej różnorodna i mniej przetworzona, tym bardziej korzystna dla mikrobioty. Z kolei dieta „zachodnia”, opierająca się przede wszystkim na białku pochodzenia zwierzęcego, przetworzonych cukrach oraz produktach bogatych w tłuszcze (szczególnie zwierzęce), różnorodność i skład mikrobioty jelitowej zmniejsza się.

Żywienie osób z autyzmem

U osób z autyzmem często obserwuje się “zachodni” model żywienia. Oprócz zmian w mikrobiocie taka dieta w konsekwencji może zwiększać przepuszczalność bariery jelitowej i powodować stan zapalny oraz choroby układu pokarmowego. Modelami żywienia zwiększającymi różnorodność mikrobioty i działającymi przeciwzapalnie są przede wszystkim dieta: śródziemnomorska, roślinna, wegetariańska. Dostarczają one polifenole oraz węglowodany złożone, które są naturalnymi prebiotyki – odżywiają bakterie jelitowe i nabłonek.

Co ciekawe, pojawia się coraz więcej informacji na temat zmniejszenia różnorodności ekosystemu jelitowego przez wybiórczość pokarmową. Jest to zaburzenie charakterystyczne dla autyzmu i polega ono na odmawianiu spożycia produktów, które nie są preferowane przez dziecko.

Szacuje się, że dzieci z autyzmem mają o około 30% mniej różnorodną dietę od neurotypowych rówieśników.

Oprócz dysbiozy selektywnemu jedzeniu mogą towarzyszyć niedobory żywieniowe, np. witamin z grupy B, cynku, żelaza, czy potasu. Wśród przyczyn wybiórczości pokarmowej u osób z ASD można wyróżnić: problemy senso-motoryczne, refluks, rozrost grzybów z rodzaju Candida, zapalenie jelita krętego, a także niedobory enzymatyczne.

W żywieniu osób z autyzmem bardzo ważną kwestią są współistniejące choroby przewodu pokarmowego. Wymagają one szczególnego zaopiekowania i zadbania o odpowiednią dietę. Warto wspomnieć, że u osób z ASD znacznie częściej występuje nadwaga (19%) i otyłość (30%). W schorzeniach tych najlepiej być pod specjalistyczną opieką dietetyczną, zwłaszcza że często nie jest to jedyny problem. Więcej o diecie w autyzmie przeczytasz w tym artykule.

Jak dodatkowo wspierać osoby z autyzmem?

Nasi specjaliści obserwują, że podjęcie działań wspierających stan jelit, takich jak dieta i probiotykoterapia, pomaga osiągnąć widoczną poprawę stanu klinicznego pacjentów z autyzmem. Warto jednak pamiętać, że żywienie i probiotyki są elementami wspomagającymi standardową terapię.

Osobom z autyzmem często proponowana jest eliminacja niektórych grup produktów spożywczych, np. glutenu, soi, nabiału. Warto jednak do wszelkich eliminacji podejść rozważnie i indywidualnie. Choć istnieją przesłanki naukowe o korzystnym działaniu diety bezglutenowej na zachowania społeczne dzieci z ASD, nie są one jednak na tyle silnym dowodem, aby wdrażać takie działania rutynowo. Dieta eliminacyjna powinna być prowadzona pod okiem dietetyka, na podstawie wyników badań w kierunku alergii i nadwrażliwości pokarmowych – więcej o tych badaniach przeczytasz tutaj. Jak pokazują nasze doświadczenia, prowadzenie równolegle z dietą probiotykoterapii przyczynia się do poprawy stanu jelit oraz ogólnego funkcjonowania dzieci z autyzmem.

Podsumowując, holistycznym uzupełnieniem terapii w autyzmie jest więc działanie dwutorowe, polegające z jednej strony na eliminacji z diety produktów powodujących nadwrażliwość, a z drugiej na probiotykoterapii wspierającą mikrobiotę, barierę jelitową i oś jelito-mózg.

Z myślą o osobach z autyzmem przygotowaliśmy dedykowane pakiety badań Autyzm i Autyzm+. Pakiety te zapewniają kompleksową diagnostykę mikrobioty i nadwrażliwości pokarmowych, a także wsparcie dietetyka. Wraz z wynikami otrzymasz zalecenia probiotykoterapii oraz dietetyczne.

 

Źródła:

Yu Y, Huang J, Chen X, I wsp. Efficacy and Safety of Diet Therapies in Children With Autism Spectrum Disorder: A Systematic Literature Review and Meta-Analysis. Front Neurol. 2022;13:844117