Nieszczęśliwy czas, w najszczęśliwszym etapie życia, czyli o depresji okołoporodowej

Przyjście dziecka na świat wiąże się z odczuwaniem przez rodziców szeregu emocji, które często bywają skrajne. Emocje te dotyczą jednej, ale dużej zmiany w życiu. Radość, ekscytacja, zniecierpliwienie, często pomieszane jest ze stresem, lękiem, strachem, a czasem nawet żalem. To naturalna reakcja na zetknięcie się z czymś zupełnie nowym i nieznanym. W okresie okołoporodowym dąży się do radzenia sobie z doświadczeniem różnych uczuć, często przeciwstawnych, odczuwanych nawet w tym samym momencie. Jednak czasem adaptacja do tej życiowej zmiany okazuje się niezwykle trudna i dochodzi do rozwoju zaburzeń emocjonalnych, w tym depresji okołoporodowej. Choć najbardziej znana jest poporodowa depresja, warto wspomnieć, że może ona wystąpić również w okresie ciąży. Tutaj znajdziesz najważniejsze informacje o zdrowiu psychicznym w okresie poporodowym i w czasie ciąży oraz możliwościach wsparcia w tym czasie.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Co to jest depresja okołoporodowa?
• Czy występowanie depresji poporodowej jest częste?
• Jakie są przyczyny depresji i poporodowych zaburzeń nastroju ?
• Czy objawy smutku poporodowego to jedyne objawy depresji poporodowej?
• Jak odróżnić depresję poporodową od baby blues?
• Czy temat depresji poporodowej dotyczy wyłącznie matki?
• Czy możliwe jest zapobieganie depresji poporodowej i w okresie ciąży?
• Jak wesprzeć osobę z depresją poporodową i okołoporodową?

Przeczytaj również: Jak przygotować się na ciążę?

Depresja ma wiele twarzy – jak różne mogą być objawy depresji poporodowej

Depresja okołoporodowa to rodzaj zaburzeń emocjonalnych, które mogą występować w czasie ciąży, w połogu, a nawet po pół roku od narodzin dziecka. 20% kobiet w okresie ciąży i do 15% w okresie poporodowym miała objawy depresji. Choć depresja kojarzy się z wielkim smutkiem, to jednak jej obraz może być różny. Najważniejszy w przypadku depresji jest objaw „odcięcia od przyjemności”. Może przejawiać się on w wypowiedziach, takich jak: „nic już mnie nie cieszy” czy “nie wydarza się nic radosnego”. Takie wypowiedzi wymagają szczególnej uwagi. Najczęstszymi objawami depresji okołoporodowej są:

• obniżony nastrój,
• częsty płacz,
• brak zadowolenia z siebie,
• obwinianie siebie,
• negatywne przekonania dotyczące siebie, świata i przyszłości,
• utrata nadziei,
• nadmierna obawa o stan zdrowia dziecka,
• niejasne poczucie lęku,
• uczucie osamotnienia i przekonanie, że „nikt nie może mi pomóc”,
• trudność w podejmowaniu nawet najprostszych decyzji np. jak ubrać dziecko, żeby wyjść z domu.

Często pojawia się irytacja, a nawet agresja wobec siebie, czy dziecka. Charakterystyczna jest również izolacja i poczucie zawstydzenia własnymi negatywnymi myślami. Niektóre kobiety wycofują się z kontaktów z dzieckiem i społecznych. Mogą zamykać się na pomoc bliskich, co utrudnia zapewnienie odpowiedniego wsparcia. Depresja odbiera energię. Poczucie zmęczenia fizycznego i psychicznego może być tak duże, że zwyczajne czynności stanowią wielkie wyzwanie. Nasilona depresja może sprawić, że chorująca osoba nie ma siły wstać z łóżka. Nie musi tak zawsze być. Osoba cierpiąca z powodu depresji może też wstawać, opiekować się dzieckiem, wykonywać wiele czynności. Bywa, że rodzic z depresją “wszystko ogarnia”, ale wewnątrz cierpi, toczy walkę, wkłada ogromny wysiłek w to, by mijał kolejny dzień. Takie funkcjonowanie w przebiegu depresji poporodowej przypomina działanie “jak maszyna”.

Należy podkreślić, że depresja nie mija samoistnie i wymaga leczenia oraz specjalistycznego wsparcia – psychiatry i psychologa. Nieleczona depresja kobiety, tak jak i mężczyzny, może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia.

Depresja okołoporodowa – choroba całej rodziny

Warto wiedzieć, że problem depresji okołoporodowej nie dotyczy tylko kobiet, a również około 10% mężczyzn, których partnerki są w ciąży lub już urodziły. O wystąpieniu depresji u partnera decydują przede wszystkim, takie czynniki jak: poziom wsparcia społecznego i emocjonalnego, doświadczenia życiowe, osobowość i odporność na radzenie sobie ze stresem, a także jakość relacji z partnerką. Jednym z czynników predysponujących do wystąpienia depresji u młodych ojców jest również występowanie depresji u matki dziecka.

Jeśli depresja Cię dotyczy, pamiętaj, że to choroba jak każda inna. Nie definiuje ona Ciebie jako rodzica. Jakakolwiek, nawet najstraszniejsza według Ciebie myśl na temat dziecka, która pojawia się w Twojej głowie w wyniku depresji, nie świadczy o tym, jakim jesteś rodzicem. Twoje myśli są przejawem Twoich lęków.

Dlaczego depresja poporodowa występuje?

Na ryzyko wystąpienia depresji w każdym okresie życia wpływa wiele czynników, np. biologiczne, w tym zmiany hormonalne, genetyczne czy też społeczne. Istotnym czynnikiem ryzyka depresji okołoporodowej są wcześniejsze epizody zaburzeń emocjonalnych w życiu kobiety, w okresie sprzed ciąży. Kobiety, które już wcześniej chorowały na różne zaburzenia nastroju, np. depresję przed ciążą, mogą doświadczyć nawrotu choroby w okresie ciąży i 1 roku po porodzie.

Jak diagnozować depresję okołoporodową?

Kryteria diagnostyczne są takie same, niezależnie od tego, w jakim okresie życia objawy choroby wystąpią. Nic w tym dziwnego, ponieważ depresja poporodowa przypomina depresję. Niestety, okres okołoporodowy maskuje objawy depresji. Przecież większość kobiet w ciąży i połogu może mieć problemy ze snem, czy odczuwać przemęczenie. Konieczne jest więc rozróżnienie objawów fizjologicznych ciąży i połogu od objawów depresji.

Dodatkowym utrudnieniem w rozpoznaniu zaburzeń emocjonalnych jest rozróżnienie baby blues od depresji poporodowej. Baby blues występuje nawet u 80% młodych mam, które rodzą po raz pierwszy. Podobnie jak depresja poporodowa, baby blues może być odczuwany bardzo dotkliwie. Analogicznie charakteryzuje się płaczliwością, podirytowaniem, zmęczeniem i wzmożonym stresem. Jednak w odróżnieniu od depresji, baby blues jest stanem krótkotrwałym i przemijającym samoistnie. Zazwyczaj pojawia się między 3 a 10 dniem po porodzie, co wiąże się ze zmianami hormonalnymi w tym czasie. Tuż po urodzeniu dziecka następuje szybki spadek stężenia estrogenów oraz progesteronu, a wzrasta stężenie prolaktyny w organizmie matki. Równowaga hormonalna reguluje się ok. 10 dnia po porodzie, co zwykle przynosi poprawę stanu psychicznego. W związku z tym zjawisko to nie wymaga interwencji psychiatrycznej ani psychoterapeutycznej. Nie należy jednak lekceważyć objawów baby blues. Nasilony przebieg może być początkiem zaburzeń nastroju i zwiastować depresję poporodową. Ważne jest więc zapewnienie kobiecie wsparcia.

Najprostszym narzędziem przesiewowym jest Edynburska Skala Depresji Poporodowej (EPDS). Ma ona pomóc zarówno kobiecie, jak i specjalistom zapewniającym jej opiekę okołoporodową, szybko ocenić jej stan psychiczny. Wypełnienie i ocena tej skali zajmuje tylko około 5 min – znajdziesz ją tutaj.

Jeśli jesteś mamą i obawiasz się o swój stan psychiczny, możesz wykonać ten test samodzielnie online. Pamiętaj, by podzielić się swoimi obawami z innymi – porozmawiaj z zaufanymi osobami, partnerem, przyjaciółką, mamą położną lub psychologiem.

Do zapewnienia kobiecie profilaktyki depresji zobowiązuje Nowy Standard Opieki Okołoporodowej z 2019 r. Zgodnie z nim dwa razy w czasie ciąży i raz po porodzie kobieta powinna mieć możliwość przeprowadzenia testu przesiewowego w kierunku depresji – zwykle jest to właśnie EPDS. Badanie to jest na tyle czułe, by wskazać, czy kobieta wymaga wsparcia psychologicznego i/lub psychiatrycznego. Należy jednak podkreślić, że EPDS nie służy do rozpoznania depresji poporodowej – może to zrobić tylko lekarz psychiatra.

W leczeniu depresji najistotniejsze jest wsparcie!

Problem depresji i zaburzeń emocjonalnych w okresie okołoporodowym nie powinien być tematem tabu. Otwarte dzielenie się swoimi doświadczeniami przyczynia się do tego, że osoby, które depresję poporodową postrzegały jako wstydliwą, szybciej zdecydują się na specjalistyczną pomoc psychiatryczną, leczenie, czy psychoterapię.

Istnieje mit, że podczas ciąży i połogu nie wolno przyjmować leków psychiatrycznych. Nie jest to prawda, a leczenie farmakologiczne depresji może być konieczne i korzystne dla przebiegu ciąży i połogu.

Dzięki leczeniu depresji możliwa jest poprawa stanu ogólnego, snu, regeneracja, powrót do dobrostanu, aktywność, wyciszenie uciążliwych myśli.

Jak wspierać osobę w depresji okołoporodowej?

• Okazuj bliskość i zainteresowanie nie tylko dzieckiem, ale i stanem mamy,
• Rozmawiaj i słuchaj,
• Bądź wyrozumiały/-a, nie oceniaj,
• Pytaj o potrzeby, również te podstawowe, fizjologiczne (sen, jedzenie, higiena) i pomagaj w ich realizacji,
• Wykazuj inicjatywę, chęć kontaktu,
• Rozmawiaj o istniejących metodach wsparcia i leczenia,
• Jeśli jest potrzeba, pomagaj w znalezieniu opieki specjalistycznej,
• Tłumacz, że brak uczuć lub negatywne emocje względem dziecka nie są oznaką braku miłości i nie definiują rodzica,
• Bądź blisko.

Chcesz dowiedzieć się więcej?

Zachęcamy do odsłuchania rozmowy z  psycholożką i położną dr n. med. Anną Stolaś

Literatura

1. Kim Yiong Wee, Helen Skouteris, Ciaran Pier, Ben Richardson, Jeannette Milgrom. Correlates of ante- and postnatal depression in fathers: A systematic review. Journal of Affective Disorders, 2011; 130 (3), 358-377.
2. Małgorzata Golec, Aleksandra Rajewska-Rager, Katarzyna Latos, Aleksandra Kosmala, Adam Hirschfeld, Marta Molińska-Glura. Ocena zaburzeń nastroju u pacjentek po porodzie oraz czynników predysponujących do występowania tych zaburzeń. Via Medica, 2016. tom 13, nr 1, 1–7.
3. Kim Yiong Wee, Helen Skouteris, Ciaran Pier, Ben Richardson, Jeannette Milgrom. Correlates of ante- and postnatal depression in fathers: A systematic review. Journal of Affective Disorders, Volume 130, Issue 3, 2011, p.358-377.