Probiotyki vs prebiotyki: Jakie są różnice i dlaczego są ważne dla zdrowia?

Mikrobiota jelit (mikroflora jelitowa) to integralna „część” organizmu każdego człowieka, którą tworzą mikroorganizmy zasiedlające nasze jelita. Wpływa nie tylko na poprawne działanie układu pokarmowego, ale również na ochronę organizmu przed wnikaniem różnych patogenów. Ma to związek z wytwarzaniem substancji przeciwdrobnoustrojowych, a także oddziaływaniem na układ immunologiczny. Dodatkowo mikrobiota wpływa na syntezę witamin i neuroprzekaźników oraz wpływa na metabolizm m.in. kwasów żółciowych, cholesterolu czy też enzymów kancerogennych. Dlatego tak ważne jest, aby dbać o mikrobiotę i jej prawidłowy skład poprzez stosowanie odpowiedniej suplementacji probiotykami i prebiotykami. Jakie są różnice pomiędzy nimi i dlaczego tak istotna jest suplementacja? Na te pytanie znajdziesz odpowiedź w tym artykule.

Spis treści

• Co to jest probiotyk?
• Co to jest prebiotyk?
• Jak działają pro- i prebiotyki?
• Czy probiotyk to to samo co synbiotyk i postbiotyk?
• Dlaczego i kiedy warto dbać o mikrobiotę jelit?
• Jak dobrać odpowiednią suplementację probiotykami i prebiotykami?
• Jak dopasować celowaną probiotykoterapię?

Może zainteresować Cię również artykuł: Jak wybrać odpowiedni probiotyk dla siebie? Jaki probiotyk wybrać?

Co to jest probiotyk?

Probiotyk to żywe, prozdrowotne mikroorganizmy (bakterie i drożdże), które podane w odpowiedniej ilości mogą zmieniać skład mikrobiomu jelitowego, a także wywierają korzystne działanie na organizm człowieka. Można je znaleźć w różnych fermentowanych produktach, ale przede wszystkim w postaci preparatów, takich jak proszek, płyn lub tabletki czy kapsułki. Preparaty te muszą spełniać odpowiednie wymogi, które pozwolą na przetrwanie mikroorganizmów podczas pasażu przez układ pokarmowy. Dodatkowo mikroorganizmy, które znajdują się w tych preparatach muszą odznaczać się przede wszystkim:

• pochodzeniem ludzkim i udokumentowanym bezpiecznym i korzystnym działaniem na organizm człowieka,
• posiadaniem ściśle określonej przynależności rodzajowej i gatunkowej, a także określonym szczepem,
• zdolnością do przylegania do nabłonka jelitowego i kolonizacji przewodu pokarmowego,
• antagonizmem wobec typowych patogenów przewodu pokarmowego, a także produkcją substancji przeciwdrobnoustrojowych (kwasu mlekowego, nadtlenku wodoru, bakteriocyn).

Preparaty probiotyczne mogą zawierać jeden lub wiele szczepów, zwykle  bakterii należących do rodzajów takich jak: Lactobacillus, Bifidobacterium, Lactococcus, Streptococcus, Enterococcus lub Bacillus. Natomiast w przypadku drożdży, powszechnie stosowane jako probiotyki są te z rodzaju Saccharomyces. [1]

Co to jest prebiotyk?

Mianem prebiotyków nazywamy substancje wykorzystywane przez mikroorganizmy jelitowe do wzrostu i namnażania się. Natomiast odżywienie prozdrowotnej mikrobioty prowadzi do korzyści dla organizmu człowieka. Do prebiotyków należą przede wszystkim węglowodany, w tym niektóre substancje zaliczane do błonnika pokarmowego, ale również związki fenolowe, CLA (izomery kwasu linolowego) i PUFA (wielonienasycone kwasy tłuszczowe).

Błonnik pokarmowy  to węglowodany złożone, które nie podlegają trawieniu przez ludzkie enzymy w jelicie cienkim. Jednak nie każdy błonnik pokarmowy stanowi prebiotyk. Do prebiotyków zaliczamy błonnik pokarmowy, taki jak: inulina, fruktooligosacharydy (FOS) i galaktooligosacharydy (GOS). Ze względu na ich zdolność do fermentacji i rozkład do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), które w szczególności stymulują wzrost prozdrowotnych mikroorganizmów. Źródłem prebiotyków mogą być zarówno preparaty, jak i żywność bogata w błonnik o działaniu prebiotycznym. Są to np. por, czosnek, karczochy, banany, rośliny strączkowe, a także kasze, ryż, makarony – ugotowane, a następnie poddane schłodzeniu.

Jak działają pro- i prebiotyki?

Istnieje wiele badań naukowych, które potwierdzają, że stosowanie probiotyków, jak i prebiotyków ma korzystne działanie na organizm człowieka. Oczywiście różne szczepy probiotyczne mogą wywierać różny wpływ na poszczególne narządy i układy organizmu. Jednak ogólne działanie zarówno pro- jak i prebiotyków sprowadza się do odbudowy i wsparcia mikrobioty jelit, co wywiera korzystny wpływ na funkcjonowanie organizmu człowieka. Zagłębiając się szczegółowo w mechanizmy ich działania, warto wspomnieć, że obejmują one:

• modulację układu odpornościowego i nerwowego człowieka,
• poprawę funkcji bariery jelitowej i wchłaniania składników odżywczych,
• konkurencję z patogenami o składniki odżywcze i przyleganie do błony śluzowej jelita,
• produkcję substancji przeciwdrobnoustrojowych.

Bakterie probiotyczne fermentują prebiotyki i inne składniki diety, tworząc metabolity, które wpływają na mikrobiom jelitowy, a tym samym inne układy narządów. Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA), takie jak octan, propionian i maślan, są jednymi z najważniejszych metabolitów mikrobioty. SCFA wpływają na motorykę jelit, przepływ krwi oraz pH przewodu pokarmowego, a także na wchłanianie składników odżywczych, funkcjonowanie bariery jelitowej i metabolizm energetyczny. Dodatkowo SCFA działają przeciwzapalnie -modulując odpowiedzi immunologiczne, hamując uwalnianie cytokin prozapalnych oraz stymulując uwalnianie immunoglobuliny A (IgA) i interleukiny 6 (IL-6). Probiotyki działając na układ immunologiczny mogą skutecznie wspomagać leczenie chorób autoimmunologicznych, alergii, nieswoistych chorób zapalnych jelit (IBD) i innych stanów zapalnych. SCFA mogą również przyspieszać usuwanie patogenów poprzez zwiększenie produkcji reaktywnych form tlenu.

Inne metabolity mikrobioty, takie jak pochodne indolu z tryptofanu, produkowane przez bakterie Lactobacillus reuteri i Bifidobacterium Infantis wzmacniają szczelność błony śluzowej jelit. Kolejne metabolity, czyli poliaminy, pochodzące z rozkładu argininy, wzmacniają błonę śluzową jelit i hamują ekspresję cytokin prozapalnych. Natomiast niektóre szczepy Lactobacillus reuteri wykazują również zdolność do produkcji związków przeciwdrobnoustrojowych, takich jak reuteryna i poliketydy. Inne bakterie probiotyczne mogą też produkować neuroprzekaźniki, które wpływają zarówno na układ nerwowy związany z jelitami, jak i na centralny układ nerwowy, obejmując zmiany w ilości produkowanej dopaminy, serotoniny i GABA (kwas gammaaminomasłowy).

Oprócz wydzielania różnych substancji, probiotyki mogą także modyfikować kwasy żółciowe, tworząc wtórne kwasy żółciowe, co zmniejsza stan zapalny np. w przebiegu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Dodatkowo probiotyki działają ochronnie na zasadzie konkurencji z patogenami o przyleganie do błony śluzowej jelit i wzmacniają funkcję bariery jelitowej, stymulując produkcję mucyny oraz regulując ekspresję białek tworzących ścisłe połączenia między komórkami jelit.

Czy probiotyk to to samo co synbiotyk i postbiotyk?

Probiotyk to nie to samo co synbiotyk i postbiotyk.

Synbiotyk to połączenie probiotyku z prebiotykiem, czyli preparat zawierający mieszankę żywych szczepów bakterii oraz substancji selektywnie wykorzystywanych przez mikroorganizmy gospodarza i przynosząca mu korzyści zdrowotne. Wyróżniamy dwa rodzaje synbiotyków: komplementarne i synergistyczne. Komplementarne synbiotyki to połączenie probiotyku i prebiotyku, które działają razem, aby zapewnić korzyści zdrowotne, jednak ich działanie nie jest zależne od siebie. W przypadku synbiotyków synergistycznych, to połączenie probiotyku i prebiotyku, których działanie jest zależne od siebie. W tym synbiotyku substancja odżywcza (prebiotyk) wykorzystywany jest przez współpodawane żywe mikroroganizmy (probiotyk). Zadaniem prebiotyku jest poprawienie żywotności składnika probiotycznego, ponieważ kluczową właściwością prebiotyków jest odporność na kwasy, proteazy i sole żółciowe w górnym odcinku przewodu pokarmowego. Powszechnie stosowane w preparatach synbiotycznych jest połączenie bakterii kwasu mlekowego Lactobacillus lub Bifidobacterium z FOS.

Natomiast postbiotyki, zwane również metabiotykami lub parabiotykami, to nieożywione mikroorganizmy i/lub ich składniki, które wywierają korzystny wpływ na zdrowie człowieka. Postbiotyki, aby były skuteczne w działaniu muszą zawierać odpowiednią ilość inaktywowanych komórek mikroorganizmów lub składników komórkowych, z  ich metabolitami lub bez. Postbiotyki to obiecujące produkty, które mają przewagę nad probiotykami, ponieważ są bardziej stabilne i bezpieczne. Są nieaktywne, co oznacza, że nie reagują łatwo z innymi substancjami, co czyni je prostszymi w przygotowaniu i dawkowaniu. Dzięki swojej przejrzystej strukturze chemicznej mniej wpływają na cechy żywności, co ułatwia ich standaryzację, transport i przechowywanie.

Dlaczego i kiedy warto dbać o mikrobiotę jelit?

Mikrobiota jelit pełni ogromną rolę dla organizmu człowieka:

• Wpływa na trawienie i funkcjonowanie całego układu pokarmowego.
• Pełni funkcję ochronną przed różnymi patogenami i szkodliwymi substancjami, stymulując do pracy układ immunologiczny, produkując substancje przeciwdrobnoustrojowe, a także budując barierę jelitową.
• Oddziałuje na pracę układu nerwowego przez wytwarzanie neuroprzekaźników.
• Dodatkowo bierze udział w syntezie witamin, ale również metabolizmie kwasów żółciowych, cholesterolu, jak i enzymów kancerogennych.

W związku z tym, aby mikrobiota była wsparciem dla funkcjonowania wszystkich narządów i układów w organizmie, należy się o nią troszczyć, już od pierwszych dni życia. Kształtowanie mikrobioty jelit rozpoczyna się w życiu płodowym i trwa do ok. 2-3 roku życia. Na przebieg tego procesu mogą negatywnie wpłynąć, takie czynniki jak: zły stan zdrowia i zaburzony skład mikrobioty matki, przyjmowanie antybiotyków przez matkę jak i dziecko, poród przez cesarskie cięcie,  brak karmienia piersią, sterylne warunki wychowania dziecka. Dodatkowo należy pamiętać, że oprócz tych pierwszych lat życia, które wpływają na kształtowanie trzonu mikroboty jelit, modyfikacja naturalnej flory bakteryjnej odbywa się przez całe życie. Do czynników niekorzystnie wpływających na skład mikrobioty jelit należą: wysokoprzetworzona dieta, zanieczyszczone środowisko, toksyny, leki, antybiotyki, choroby i infekcje, alkohol czy też stres. Stąd też jeśli jesteśmy narażeni na te czynniki, wprowadzenie wsparcia mikrobioty przez odpowiednią probiotykoterpię jest konieczne.

Jak dobrać odpowiednią suplementację probiotykami i prebiotykami?

Nie ma jednego uniwersalnego szczepu probiotycznego, jak i substancji prebiotycznej, która zdziałałaby tak samo dobrze na każdego człowieka. Jedne preparaty polecane są jako probiotyki dla dzieci a inne dla dorosłych, inne w zespole przerostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO), a jeszcze inne w zapaleniu jelita. Dlaczego? Ponieważ wpływ stosowania probiotyków jest szczepozależny, czyli w zależności od tego jaki szczep bakterii jest w składzie probiotyku, jego działanie może być różne. Przykładowo w przebiegu biegunek zakaźnych dobre działanie wykazują preparaty probiotyczne, zawierające Saccharomyces boulardii CNCM I-745. W zapobieganiu biegunek bardzo dobre wyniki ma również szczep bakterii Lacticaseibacillus rhamnosus GG (dawniej Lactobacillus rhamnosus GG). Ten sam szczep bakteryjny stosowany jest też w prewencji atopii i alergii. W zmniejszeniu objawów żołądkowo-jelitowych związanych z występowaniem IBS (zespołu jelita drażliwego/nadwrażliwego) dobre działanie wykazuje stosowanie probiotyków, zawierających szczepy bakterii Lactiplantibacillus plantarum v299 (dawniej Lactobacillus plantarum).

To samo dotyczy zastosowania odpowiedniego prebiotyku. Dla osób z zaparciami bezpieczne i skuteczne będą prebiotyki zawierające galaktooligosacharydy (GOS). Jednak  w SIBO (przerost bakteryjny jelita cienkiego) czy IBS, w których często unika się produktów z wysoką zawartością oligosacharydów, lepszym rozwiązaniem będzie stosowanie preparatów prebiotycznych (suplementów diety), zawierających np. częściowo zhydrolizowaną gumę guar.

Dobranie odpowiedniej i skutecznej suplementacji, w celu uzyskania maksymalnych korzyści, powinno opierać się na dostosowaniu probiotyku i prebiotyku do występujących jednostek chorobowych i dolegliwości, a także składu mikrobioty jelit. Dlatego często mówi się, że dobry probiotyk to probiotyk dopasowany do potrzeb organizmu.

Jak dopasować celowaną probiotykoterapię?

Skuteczność stosowania probiotyków zależna jest od prawidłowego dopasowania konkretnych, dobroczynnych szczepów bakterii, które mogą korzystnie wpłynąć na funkcjonowanie organizmu. Indywidualizację probiotykoterapii można uzyskać wykonując badanie Mikrobiota jelit. Badanie to wykonywane jest z kału i analizuje skład mikrobioty prozdrowotnej, jak i potencjalnie patogennej, a także zawartość grzybów. W wyniku, oprócz informacji na temat składu  Twojej mikrobioty jelit, zawarta jest propozycja celowanej probiotykoterapii, która uwzględnia skład mikroorganizmów jelitowych, a także zgłoszone dolegliwości i jednostki chorobowe. Przyjmowanie probiotyków dopasowanych do potrzeb pozwala na przywrócenie równowagi mikroflory jelitowej oraz wsparcie organizmu w różnych dolegliwościach i chorobach.

Literatura

1. Rau S, Gregg A, Yaceczko S, Limketkai B. Prebiotics and Probiotics for Gastrointestinal Disorders. Nutrients. 2024;16(6):778. Published 2024 Mar 9. doi:10.3390/nu16060778
2. Luzzi A, Briata IM, Di Napoli I, et al. Prebiotics, probiotics, synbiotics and postbiotics to adolescents in metabolic syndrome. Clin Nutr. 2024;43(6):1433-1446. doi:10.1016/j.clnu.2024.04.032